O’zbekiston. Shavkat Mirziyoyev. Korruptsiya?! (2019)

Men oldingi maqola va videolarimda O’zbekistonda 2019 yilda iqtisodiy va siyosiy erkinlik ko’rsatkichlari 2018 yilga nisbatan ozgina yaxshilangan bo’lsada, iqtisodiy va siyosiy erkinliklar o’ta abgor holatdan juda yomon holatga o’tganligi haqida batafsil to’htalib o’tgan edim.

Zero, O’zbekistonning iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi 152-o’rinda bo’lgan paytda 51.5 ballga teng edi, 2019-yilda esa 140-o’rindalagida 53.3 ballga teng.[1,2,3].

Dunyo mamlakatlari orasida 12 pog’onaga ko’tarilgan bo’lsada iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi atigi 1.8 ballga yaxshilangan bo’lib hamon iqtisodi ko’proq erkin bo’lmagan (Mostly Unfree) mamlakatlar qatorida.

Siyosiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball ) darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va hattoki Afg’oniston (27 ball), Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqada.

Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida.[4,5,6,7].

Albatta, O’zbekistonda iqtisodiy va siyosiy erkinliklarning juda yomon holatdaligiga joriy prezident Shavkat Mirziyoyevning korruptsiya darajasini yuqori darajada ushlab turishdan manfaatdorligidir. Zero, avtoritar va diktator rejimlarning mavjudligi mohiyatan zo’ravonlik, yarim yolg’on propaganda va korruptsiyaga asoslangandir.

O’zbekistonda korruptsiya ko’rsatkichi (Corruption Perceptibility Index) 2018-yilda 22 ball bilan dunyoning 180 mamlakati qatorida 157-o’rinni egallagan bo’lsa, 2019 – yilda 23 ball bilan 158 – o’rinni egalladi.  O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichi 1 ballga yaxshilangani bilan dunyoning boshqa mamlakatlarida korruptsiya ko’rsatkichi O’zbekistonga nisbatan ko’proq yaxshilangani uchun O’zbekiston 157 – o’rindan 158 – o’ringa tushib qolgan.  [8].

O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichini dunyoning boshqa mamlakatlarining korruptsiya ko’rsatkichi bilan taqqoslab ko’ramiz.

Daniya 88 ball bilan 1- o’rinda, ya’ni korruptsiya darajasi eng kam mamlakat.

1.Daniya, 88 ball;

2.Yangi Zelandiya, 87 ball;

3.Finlyandiya, 85 ball;

…

18.Estoniya, 73 ball;

…

38.Litva, 59 ball;

…

41.Gruziya, 58 ball;

41.Latviya, 58 ball;

…

70.Belorussiya, 44 ball;

…

78.Turkiya, 41 ball;

…

87.Xitoy, 39 ball;

…

93.Mo’g’uliston, 37 ball;

…

120.Ukraina, 32 ball;

…

124.Qozog’iston, 31 ball;

…

132.Qirg’iziston, 29 ball;

…

138.Rossiya Federatsiyasi, 28 ball;

…

152.Tojikiston, 25 ball;

152.Ozarbayjon, 25 ball;

…

158.O’zbekiston, 23 ball;

…

161.Turkmaniston, 20 ball;

…

172.Afg’oniston, 16 ball;

…

180.Somali, 10 ball.

Yuqoridagi korruptsiya ko’rsatkichlaridan ko’rinib turibdiki, 158- o’rinni egallagan O’zbekiston 23 ball bilan, 180-o’rinni egallagan Somali (10 ball), 172-o’rinni egallagan Afg’oniston (16 ball) va 161-o’rindagi Turkmanistondan (20 ball) ancha oldinda, biroq korruptsiya darajasi eng kam bo’lgan 3-o’rinni egallagan Finlyandiyadan (85 ball), 2-o’rinni egallagan Yangi Zelandiyadan (87 ball) va 1-o’rinni egallagan Daniyadan (88 ball) judayam orqada.  O’zbekiston 18-o’rinni egallagan Estoniyaga (73 ball) yeta olmasa ham, 70-o’rinni egallagan Belorussiyaga (44 ball) yetishga harakat qilsa bo’ladi.

Quyidagi 2 misol O’zbekistondagi korruptsiya darajasini yaqqol his qilishga namuna bo’la oladi.

1.Kollejdagi korruptsiya.  [9].

Ozodlikdan iqtibos: “Farg’ona.”Biz Farg’ona neft va gaz sanoati kasb-hunar kollejida o’qiymiz. Qandaydir sport jamiyati uchun har bir o’quvchi 14 500 so’mdan pul berishga majburlanayapti. Jismoniy tarbiya o’qituvchisining aytishicha, pul bermasak kollej direktori o’qishdan haydarkan. O’zi yaqindagina majburiy obuna uchun 8 000 so’mdan yig’ib bergandik.

Tadbirga, ko’chatga, yana bir balolarga deb doim pul yig’ishadi. “Yig’di-yig’di” jonga tegdi!”.

( Bu xabar Ozodlikka 5 fevral kuni kelgan.)”. Iqtibos tugadi.  [9].

2.Surxondaryodagi ko’mir briketi tsexidagi korruptsiya.  [10].

Ozodlikdan iqtibos: “Surxondaryoda mavjud oltita ko‘mir briketi tsexi mahsulot ishlab chiqarmasdan, xomashyoni elab qoplarga joylab maktab¸ bog‘cha va kasalxonalarga briket narxida soxta faktura yozib tarqatgan.

Bu iddao “O‘zbekko‘mir” AJning Surxondaryo viloyatidagi olti omborida ishlagan 71 nafar sobiq ishchi nomidan 12 fevral kuni Ozodlik bilan gaplashgan vakillar murojaatida yangradi.

Bu iddaolarni quvvatlovchi dalil-hujjatlar bilan Surxondaryo viloyat prokuraturasi¸ respublika Transport prokuraturasi¸ prezident portaliga murojaat qilgan “Surxonko‘mir” sobiq ishchilarining o‘zi¸ ularning aytishicha¸ pirovardida jinoyatchiga chiqarilib¸ jazolangan.

Ozodlik gaplashgan ishchilar vakillari¸ “O‘zbekko‘mir”ning birgina viloyatda milliardlab so‘mni tashkil qiluvchi o‘g‘irlik sxemasi tepasida turganlarning jazolanishi¸ o‘zlariga uyushtirilgan tuhmat kampaniyasi to‘xtatilib¸ ishga qayta tiklanishini talab qilmoqda.

Ozodlik bu iddaolarga “O‘zbekko‘mir” rahbariyati va prokuraturadan hozircha rasmiy ma’lumot olishga muvaffaq bo‘lmadi.

“O‘zbekko‘mir”dagi kuldan pul qilish sxemasi

12 fevral kuni Ozodlik suhbatlashgan surxonlik sobiq ko‘mirchilar¸ o‘zlarini “O‘zbekko‘mir” ning yangi mahalliy rahbarlari tomonidan 2018 yil yanvarida birvarakayiga ishdan haydalgan 71 nafar ombor rahbari va xizmatchilari vakillari deb tanishtirdi.

Ozodlikka gapirganlardan biri Rayhon Rahmonova o‘zi va sobiq hamkasblarining ishga tiklanishini talab qilish jarayonida yangi rahbariyat jinoyatlarini ham fosh qilgani uchun jazolanganini aytadi.

Bu jinoyat mohiyati esa nihoyatda jiddiy.

“Surxondaryodagi oltita ko‘mir ombori Qarshi birlashgan yonilg‘i ombor xo‘jaligi tarkibiga qo‘shilgan. Bu olti omborda 2018 yil ijtimoiy soha ob’ektlari, maktab, bog‘cha, kasalxona, kollejlarning qish mavsumi uchun briket mahsulotlari ishlab chiqarilishi kerak edi. Ammo briket mahsulotlari ishlab chiqarish o‘rniga xom ashyoni elab qoplarga joylab maktab¸ bog‘cha va kasalxonalarga briket narxida soxta faktura yozib tarqatishgan.

1 kg xom ashyo 210 so‘m¸ tayyor mahsulot – briketning kilosi 375 so‘m. O‘rtadagi farq 165 so‘m. Buni bir vagon xomashyoga ko‘paytirsak¸ 165 × 69000 kg= 13 million 385 ming so‘m bo‘ladi. 2018 yili bu olti omborga Angrendan 335 ta vagon xom ashyo kelgan. Endi 13 385 000 ni 335 ko‘paytirsak¸ bitta viloyatda davlatning 4 milliard 483 million 975 ming so‘mi ko‘mir yetkazuvchi rahbarlarining cho‘ntagiga kirayapti. Buni butun O‘zbekiston miqyosiga ko‘chirsangiz¸ dahshatli o‘g‘irlik sxemasini ko‘rasiz”¸ deydi Ozodlik gaplashgan Termiz ko‘mir omborining sobiq mudirasi Rayhon Rahmonova.

Rahmonova va uning sobiq hamkasblari bu jinoyatni fosh etuvchi ma’lumot va dalillarni Surxondaryo viloyat prokurori va iqtisodiy jinoyatlarga qarshi kurash departamenti rahbariga taqdim qilgan.

“Viloyat bo‘yicha hamma tuman ijtimoiy soha tashkilotlarining briket ta’minoti departament tezkor guruhi a’zolari bilan o‘rganildi va barcha vajlarimiz o‘z isbotini topdi. Ammo milliardlab byudjet pulini talon-taroj qilganlar ishi yana bosti-bosti bo‘ldi. Ular qolib¸ bizning o‘zimizni jinoyatchiga chiqarishdi»¸ deydi Rahmonova”. Iqtibos tugadi. [10].

Men “Nega prezident Shavkat Mirziyoyev O’zbekistonda korruptsiyani kamaytira olmayapti?!” nomli maqolam va videoda [11,12] korruptsiyani kamaytirish uchun nimalar qilish kerakligi haqida to’xtalib o’tgan edim.

Maqoladan iqtibos:”Korruptsiyaga qarshi kurash kampaniyasi marhum diktator Islom Karimov davrida ham olib borilgan edi.  Faqat farqi shundaki, Shavkat Mirziyoyev prezidentligida qama-qamalarning ko’lami keng va eng yuqori, oliy hokimiyatdagi amaldorlargacha yetib bordi.  To’ylarni ixchamlashtirish, amaldorlarning tug’ilgan kunlarini o’tkazishini ta’qiqlashi qat’iyroq va keskinroq amalga oshiriladiganga o’xshaydi.  Mustaqil O’zbekistonning 26 yil korruptsiyaga qarshi kurash natijasi o’laroq O’zbekiston hamon dunyoning eng korruptsiyalashgan 20 davlatlari qatorida.  Shavkat Mirziyoyevning bir yarim yillik O’zbekistonni boshqarishi davomida O’zbekistonda korruptsiya darajasi atigi 1 ballga yaxshilandi.[8,9]

Hamma gap prezident Shavkat Mirziyoyev bu islohotlarni amalga oshiradimi?!”. Iqtibos tugadi.

Afsuski, maqola yozilganidan beri qariyb 1 yil o’tgan bo’lsada, yuqoridagi 6 yo’nalish bo’yicha hech qanday ijobiy siljish yo’q.  Bu degani O’zbekiston vatandoshlari iqtisodiy, siyosiy erkinliklarga ega bo’lmaydi, yumshoq qilib aytganda ularning erkinliklari cheklangan bo’ladi.

Bir hovuch yuqori lavozimli mansabdorlar korruptsiyadan katta foyda ko’radi. O’zbekiston iqtisodi o’ta qoloq mamlakatlar qatoridan chiqib ketishi dargumonligicha qolaveradi.

Abdujalil Boymatov

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 2019. Index of Economic Freedom.

( https://www.heritage.org/index/ranking ).

2. O’zbekiston. Shavkat Mirziyoyev. Iqtisodiy erkinlik?! (2019). 01.02.2019.

( http://oz.hrsu.org/archives/998 ).

3. O’zbekiston. Shavkat Mirziyoyev. Iqtisodiy erkinlik?! (2019). Video. 02.02.2019. ( http://oz.hrsu.org/archives/1001 ).

4. O’zbekiston. Shavkat Mirziyoyev. Siyosiy erkinlik?! (2019). 08.02.2019.

( http://oz.hrsu.org/archives/1006 ).

5. O’zbekiston. Shavkat Mirziyoyev. Siyosiy erkinlik?! (2019). Video. 09.02.2019. ( http://oz.hrsu.org/archives/1008 ).

6. Freedom in the World 2019.

( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).

7. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).

8. Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018

( https://www.transparency.org/cpi2018 ).

9. ФАРҒОНА – “Коллеж ўқувчилари: “йиғди-йиғди” жонга тегди!” 11.02.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/sizdan-telegram-kollej/29763635.html ).

10. “O‘zbekko‘mir”dagi jinoiy sxemani fosh qilgan sobiq ishchilarning o‘zi jinoyatchiga chiqarildi. 12.02.2019. (https://www.ozodlik.org/a/29766311.html ).

11. Nega prezident Shavkat Mirziyoyev O’zbekistonda korruptsiyani kamaytira olmayabdi?! 04.03.2018. ( http://oz.hrsu.org/archives/632 ).

12. Nega prezident Shavkat Mirziyoyev O’zbekistonda korruptsiyani kamaytira olmayabdi?! Video. 05.03.2018. ( http://oz.hrsu.org/archives/637 ).