Xalqaro Freedom House tashkiloti 2019 yilning 5 fevral kuni har yili ochiqlaydigan yillik hisobotini (report) jamoatchilikka ochiqladi. [1].
Hisobotga binoan O’zbekiston siyosiy huquqlar va fuqaroviy erkinliklar (siyosiy erkinliklar) bo’yicha 9 ball bilan o’tgan yilga nisbatan 2 ball ko’proq ball olib ijobiy o’zgarishga erishgan. [2].
O’zbekistonning 9 ball bilan dunyo mamlakatlari qatorida qanday o’rinni egallaganini ko’rib chiqamiz. [1].
Finlyandiya, 100 ball;
Norvegiya, 100 ball;
Shvetsiya, 100 ball;
Estoniya, 94 ball;
Latviya, 87 ball;
Mongoliya, 85 ball;
Gruziya, 63 ball;
Ukraina, 60 ball;
Moldaviya, 58 ball;
Malayziya, 52 ball;
Armaniston, 51 ball;
Qirg’iziston, 37 ball;
Afg’oniston, 27 ball;
Qozog’iston, 22 ball;
Rossiya Federatsiyasi, 20 ball;
Belorussiya, 19 ball;
Eron, 18 ball;
Xitoy, 11 ball;
Ozarbayjon, 11 ball;
Tojikiston, 9 ball;
O’zbekiston, 9 ball;
Shimoliy Korea, 3 ball;
Turkmaniston, 2 ball.
Yuqoridagi siyosiy erkinlik ko’rsatkichlaridan ko’rinib turibdiki, O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball )darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashishga erishgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va hattoki Afg’oniston (27 ball), Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqadamiz.
Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida:
1. Suriya, 0 ball;
2. Eritriya, 2 ball;
3. Janubiy Sudan, 2 ball;
4. Turkmaniston, 2 ball;
5. Shimoliy Korea, 3 ball;
6. Ekvatorial Gvineya, 6 ball;
7. Saudiya Arabistoni, 7 ball;
8. Sudan, 7 ball;
9. Somali, 7 ball;
10. O’zbekiston, 9 ball;
11. Liviya, 9 ball;
12. Tojikiston, 9 ball;
13. Markaziy Afrika Respublikasi, 9 ball. [3].
O’zbekistonning dunyoning 13 eng yomonlarning yomoni mamlakatlari qatorida bo’lishi tabiiydir. Chunki marhum diktator Islom Karimov davrida ham hozirgi prezident Shavkat Mirziyoyevning 3-yil boshqaruv davrida ham siyosiy maydonda muxolifatga legal faoliyat ko’rsatishga yo’l berilmagan. Umuman O’zbekiston tarixida muxolifatga yo’l berilmagan, erkin, demokratik saylovlar orqali hokimiyat almashishi ro’y bermagan.
Faqatgina 1991, 1992 yillardagina Erk demokratik partiyasi va Birlik Xalq Harakati ro’yhatga olinib, legal faoliyat olib borishga imkoniyat berilgan edi.
O’zbekistonda fuqaroviy erkinliklar vaziyatiga kelsak,men “Hanuzgacha O’zbekistonda internet erkin emas, tezligi past, so’z erkinligi yo’q” nomli maqolam va shu nomdagi videodan [4,5]iqtibos keltirishni o’rinli topdim:
“O’zbekistonda hanuzgacha asosiy 5 siyosiy erkinliklar yo’q. Shu sababli kuchli fuqarolik jamiyati shakllanishi uchun hech qanday sharoit yo’q.
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 43-moddasida O’zbekiston fuqarolarining huquq va erkinliklari ta’minlanishi ta’kidlanadi. [6].
43-modda.
Davlat fuqarolarning Konstitutsiya va qonunlarda mustahkamlangan huquqlari va erkinliklarini ta’minlaydi.
Biroq, O’zbekistonda
1- Tinch norozilik namoyishi erkinligi huquqi;
2-Tashkilotlarga uyushish erkinligi huquqi;
3-So’z erkinligi huquqi;
4- Erkin kochish va istagan joyda yashash erkinligi huquqi;
5- E’tiqod erkinligi huquqlari yo’q, ta’minlanmagan, yumshoqroq qilib aytganda cheklangan.
O’zbekistonda siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy o’zgarishlar vatandoshlar ishtirokida 2 holatda ro’y berishi mumkin:
1. O’zbekiston vatandoshlari o’z noroziliklarini tinch yo’l bilan norozilik namoyishi orqali ifodalay olsa;
2. Erkin, demokratik saylovlar bilan hokimiyat almashishi ro’y bersa.
Lekin, O’zbekistonda na tinch yo’l bilan norozilik bildirish erkinligi huquqi bor, na erkin, demokratik saylovlar bor”. [4,5].Iqtibos tugadi.
Prezident Shavkat Mirziyoyev O’zbekiston vatandoshlariga fuqaroviy erkinliklardan to’la foydalanish imkoniyatini berish o’rniga, siyosiy raqobatga yo’l ochmasdan soxta “O’zbekiston ekologiya partiyasi” va “ Yuksalish umummilliy harakati” yaratish bilan band. [7,8].
Abdujalil Boymatov
8-fevral, 2019-yil
1. Freedom in the World 2019.
( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).
2. Freedom in the World 2018 by Aggregate Score.
( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2018 ).
3. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).
4. Abdujalil Boymatov. Hanuzgacha O’zbekistonda internet erkin emas, tezligi past, so’z erkinligi yo’q. 21.12.2018. ( http://oz.hrsu.org/archives/955 ).
5. Abdujalil Boymatov. Hanuzgacha O’zbekistonda internet erkin emas, tezligi past, so’z erkinligi yo’q. Video.22.12.2018. (http://oz.hrsu.org/archives/957 ).
6. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. (http://constitution.uz/oz/clause/index#section23 ).
7. Мирзиёев танқидидан бир йил ўтиб Экологик ҳаракат партияга айланди.08.01.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/29697381.html ).
8. KunUz. 07.02.2019. YUKSALISH UMUMMILLIY HARAKATI RAISI BILAN EKSKLYUZIV INTERVYU. ( https://www.youtube.com/watch?v=o7kO2edfQ00 ).