Men “Prezident Shavkat Mirziyoyevga muxolifat kerakmi?!” nomli maqolam va videoda post sovet mamlakatlarining 8 tasida erkin, demokratik jamiyat qurilgani, 7 tasida esa avtoritar, diktatura rejimlari o’rnatilgani haqida fikr yuritgan edim. [1,2].
O’zbekiston esa iqtisodiy o’ta qoloq, ya’ni dunyoda aholi jon boshiga o’rtacha mahsulotlar ishlab chiqarish va hizmatlar ko’rsatish bo’yicha 2017 yilda 10,714 AQSH dollari bo’lgani holda O’zbekistonda $1,200. Shu ko’rsatkich bo’yicha O’zbekiston dunyoning o’rta darajasidan 9 baravar orqada. [3,4]. Iqtisodiy o’ta qoloqlikning kelib chiqishiga sabab bo’lgan siyosiy tuzum, marhum diktator Islom Karimovning rejimi mustaqil O’zbekistonda 25 yil davomida o’rnatilganligi haqida to’xtalib o’tgan edim.
Post sovet respublikalaridan Armaniston, Qirg’iziston va Estoniya erkin, demokratik jamiyat yaratishga erishishdi. Men quyida shu mamlakatlarning erkin, demokratik jamiyat qurishdagi tajribasini keltirmoqchiman.
1.Armanistonda yerlarning xususiylashtirilishi.
SSSR parchalanib ketgandan keyin Armanistonda yerlarni xususiylashtirishning o’ziga xos, ajoyib usuli qo’llanildi. Tushuntirishga qulay bo’lishi uchun bir kolxozning a’zolari 100 kishidan iborat deb olaylik. Kolxoz a’zolari kolxozning mol-mulkini teng 100 qismga bo’lib, bu qismlarga 1dan 100gacha nomer berilgan. Kolxoz a’zolari birin-ketin qora xaltadagi 1dan 100gacha yozilgan nomerlarni torib olishgan. Kimgadir bedazor, yana boshqasiga uzumzor, yana kimgadir traktor va hokazo chiqqan. Masalan kolxoz raisiga bedazor chiqqan, kolxoz raisining orzusi esa uzumzor bo’lgan. Ya’ni butun Armanistonda yerlar shu usulda xususiylashtirilgan.
2.Qirg’izistonda 200 dan ortiq partiyalarning ro’yxatga olinishi.
Qirg’izistonda 2010-yilgi aprel inqilobidan keyin Qurmonbek Bakiyevning Qirg’izistonni tark etishi bilan Qirg’izistonning muvaqqat prezidenti Roza Otunboyeva mamlakatni prezident boshqaruvidan parlament boshqaruviga o’tkazishga muvaffaq bo’ldi. Qirg’izistonda 200 tacha siyosiy partiyalar tuzilgan, ro’yxatga olingan. (Hozirgi kunda 223 siyosiy partiya faoliyat ko’rsatyapti. [5].).
Qirg’izistonda bo’lib o’tgan parlament saylovlarida 57 ta partiya ishtirok etgan. Biroq, parlamentga 6 tagina partiya parlament to’sig’ini (baryerni) oshib o’tgan. Qirg’izistonda bo’lib o’tgan prezidentlik saylovlarida Almazbek Atambayev yangi qabul qilingan Konstitutsiya asosida 6 yil muddatga prezident etib saylangan edi.
Roza Otunboyeva 2 yil vaqtinchalik prezident missiyasini bajarib bo’lgandan keyin lavozimidan ketdi. Prezident Almazbek Atambayev ham Qirg’iziston konstitutsiyasini hurmat qilib 6 yildan keyin prezident lavozimini bo’shatdi. Shunday qilib, Qirg’izistonda konstitutsiya bo’yicha, erkin, demokratik saylovlar orqali prezidentlar almashuvi joriy etildi.
3.Estoniyada elektron hokimiyatning yaratilishi.
France 24 English kanali “Welcome to e-Estoniya, the world’s first digital nation!” [6] nomli videoda Estoniyada dunyoda 1-marta elektron xizmatlar davlati yaratilgani haqida xabar berdi. Xabarda aytilishicha Estoniyada davlat xizmatlarining 90% onlayn orqali amalga oshirilmoqda.
Bugungi kunda Estoniyada start up loyihalarini amalga oshirish uchun dunyoda eng yaxshi sharoit yaratilgan. Dunyoning ko’zga ko’ringan tadbirkorlari Estoniyaga kelib start up kompaniyalari yaratishmoqda. Estoniyada tibbiy xizmatlar, ta’lim olish va hattoki nikohdan o’tish, ajralish kabi ishlar ham onlayn orqali amalga oshirilmoqda.
Estoniyada dunyoda 1- marta elektron hukumat yaratish g’oyasi 20 yil oldin paydo bo’lgan. 20 yil oldin Estoniya erkin, demokratik jamiyat bo’lgani uchun, jamoatchilik nazorati kuchli bo’lgani uchun Estoniya vatandoshlari va hukumat o’rtasida o’zaro ishonch nisbatan yengil vujudga kelgan.
Shunisi ajoyibki, bugungi kunda Estoniyada soliq to’lash va saylovlar ham onlayn orqali amalga oshirilmoqda.
Afsuski, O’zbekiston mustaqil bo’lganiga 28 yil bo’libdiki, mamlakatda yerlar xususiylashmagan, mamlakatda faqat 5 tagina qo’g’irchoq partiyalar faoliayt ko’rsatyapti.
Prezident Shavkat Mirziyoyev mamlakatda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirmoqchi. Biroq, O’zbekistonda facebook va youtubega VPN va proksi serverlar orqali kirish mumkin, internet erkin emas, tezligi past.
Abdujalil Boymatov
11-yanvar, 2019-yil
1. Abdujalil Boymatov. Prezident Shavkat Mirziyoyevga muxolifat kerakmi?! 04.01.2019. ( http://oz.hrsu.org/archives/969 ).
2. Abdujalil Boymatov. Prezident Shavkat Mirziyoyevga muxolifat kerakmi?! Video. 05.01.2019. ( http://oz.hrsu.org/archives/971 ).
3. Abdujalil Boymatov. O’zbekiston Fitch va Standard & Poor’slarning reytingini oldi. Soliq to’lash. 28.12.2018. ( http://oz.hrsu.org/archives/962 ).
4. Abdujalil Boymatov. O’zbekiston Fitch va Standard & Poor’slarning reytingini oldi. Soliq to’lash. Video. 29.12.2018. (http://oz.hrsu.org/archives/965 ).
5. Политические партии Киргизии. ( https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B5_%D0%BF%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D0%B8_%D0%9A%D0%B8%D1%80%D0%B3%D0%B8%D0%B7%D0%B8%D0%B8 ).
6. France 24 English. Welcome to e-Estonia, the world’s first digital nation! 04. 01. 2019. ( https://www.youtube.com/watch?v=sh7W3kudseg ).