O’zbekistonda 2019 yilning 12 martida badiiy bo’rttirib aytilganda shu paytgacha ko’z ko’rmagan, quloq eshitmagan voqea bo’lib o’tdi.
Men avvallari Ozodlikdan iqtiboslar keltirar edim, lekin bu safar to’la maqolani bayon qilaman. Mana bu maqola.
“Andijonlik tadbirkor hokimga qip-yalang‘och yechinish bilan norozilik bildirdi.
12 mart kuni Andijon viloyat, Asaka tuman markazidagi Najmiddin Kubro ko‘chasida joylashgan Paynet budkasini buzish talabi bilan Asaka shahar hokimi kelgan paytda do‘koncha egasi biznesini saqlab qolish uchun norozilik tariqasida qip-yalang‘och bo‘lib yechinib¸ yo‘lga yotib oldi. [1].
Voqea guvohlaridan biri bu haqda Ozodlikka xabar qilarkan, do‘konchining O‘zbekistonda hozircha ko‘z ko‘rib, quloq eshitmagan norozilik aksiyasi aks etgan suratni ham jo‘natdi.
Shunday voqea sodir bo‘lgani va suratning haqiqiyligini mahalliy hokimiyat va huquq tizimida ishlovchi bir-biridan mustaqil mulozimlar tasdiqladi.
Voqea guvohining Ozodlikka aytishicha¸ o‘z noroziligini “yechinib yotvolish” orqali ifoda qilgan tadbirkor yigit¸ bu ishni kiyimlarini shoshmasdan¸ bemalol yechish orqali amalga oshirgan.
Asaka shahar hokimi Xursandbek Yo‘ldoshev Ozodlik bilan suhbatda¸ shaharda noqonuniy qurilishlarni buzish jarayoni borayotganini e’tirof etgani holda¸ bunday voqea bo‘lganini inkor etishga urindi.
Mahalliy huquq tizimi mulozimi¸ Najmiddin Kubro ko‘chasidagi bu voqeaning ichki ishlarda ro‘yxatga olinmagani¸ budka egasining bu harakatidan dovdirab qolgan hokimiyat rasmiylari norozilikni bosdi-bosdi qilayotganini bildirdi.
Ozodlik hozircha budka egasining o‘zi bilan bog‘lanishga muvaffaq bo‘lmadi.
Norozilik aksiyasi
12 mart kuni Asaka markazidagi Najmiddin Kubro ko‘chasida sodir bo‘lgan g‘ayrioddiy voqea haqida Ozodlikka xabar bergan mahalliy tadbirkor¸ uni oilasini boqish uchun ertayu kech ishlayotgan kichik tadbirkorning hokimiyat tazyiqiga noroziligi deb atadi:
“O‘sha kuni Asaka shahar hokimi Xursand hoji, yerda yotkan akaning Paynet (Paynet) budkasini oldiraman¸ deb kelgan mahal shu holat bo‘lgan. Bu yigit ruhan sog‘lom¸ hokimga sen budkamni buzdirib meni “yechintirmoqchi” bo‘lsang¸ mana men o‘zim hammaning oldida yechinib qo‘yaqolaman”¸ demoqchi bo‘lganda!”
Ozodlikka bu suratni yuborgan asakalik tadbirkorga ko‘ra¸ oldirish talab qilingan budka oldida telefon ushlab turgan shaxs¸ hokimlik mulozimidir.
Ozodlik bilan ismini ochiqlamasdan gaplashgan Asaka hokimiyat tizimidagi mulozim¸ 12 mart kuni Asaka tuman hokimining 1-o‘rinbosari¸ Asaka shahar hokimi Xursandbek Yo‘ldoshevning boshqa bir tadbirkordan tushgan ariza bo‘yicha Najmiddin Kubro ko‘chasidagi Paynet budkasiga borganini bildirdi:
“Bilishimcha¸ shu ko‘chadagi do‘kon egalaridan biri Paynet budkasi mening do‘konimni to‘sib qo‘ydi¸ deb rasman ariza topshirgan. Hokim shu shikoyat bo‘yicha bu budkani oldirish uchun borgan. Qandaydir janjal chiqipti¸ deb eshitdimku¸ lekin shaxsan men bu voqeani ko‘rganim yo‘q”.
Asakalik tadbirkor¸ Paynet budkasining shu ko‘chadagi 21-do‘kon oldida ekani va uni ko‘chirtirish talabi ham shu do‘kon egasidan chiqqanini bildirdi:
“Bu odam mahalliy boylardan. Paynet budkachasi ostanovkaning shundoqqina yonida. Zo‘r joy – oldida Asaka bank¸ Milliy bank, roddom¸ DXX idorasi bor. Shuni oldirib tashlasam¸ boyvachcha do‘konchi dolya beradi¸ degan shekilli bular. Rasmga qarang¸ gavjum ko‘chaning chorrahasida¸ pul tushadigan joy. Bular juda yaxshi biladi kimning boshini og‘ritishni”.
Matbuotga ma’lumot berish vakolati yo‘qligi bois¸ shaxsini ochiqlamaslik sharti bilan voqeaning ayrim tafsilotlarini qo‘shimcha qilgan Asaka tuman huquq-tartibot tizimida ishlovchi mulozim¸ 12 mart kungi “g‘ayritabiiy norozilik aksiyasi”ning hech qaerda ro‘yxatga olinmaganini bildirdi:
“Bu yigit bemalol yechinib¸ yerga yotib olgan. Shahar hokimi 200 foiz o‘sha joyda bo‘lgan. Bu hududga qaraydigan uchastkovoy kelib¸ tushuntirish ishlari o‘tkazgan. Yechingan yigitga yaxshi gapirgan. Hokim janjal kattalashishidan qo‘rqib¸ qochib ketgan. Lekin bu holat hokim aralashgani uchun hech qaerda registratsiya bo‘lmagan”.
Ozodlik manbalari¸ janjalni yopish urinishi sifatida hokim Paynet budkasini oldirish talabidan hozircha voz kechganini aytdi.
Bu suratni yuborgan asakalik tadbirkor¸ uning 15 mart kuni olingani va so‘z borayotgan Najmiddin Kubro ko‘chasidagi Paynet do‘koninining 15 mart kuni ishlayotganini bildirdi.
“Shu ko‘chadagi chinorlar kesildi¸ lekin budka bugun (15 mart) ham joyida turipti¸ ishlayapti. Qo‘rqib ketgan bular. O‘zbekistonda norozilik sifatida yechinib yotvolishning birinchisi bo‘ldi bu. Bu sensatsiya prezidentga yetib borsa¸ anchasining kallasi ketishi mumkinda!” dedi Ozodlik gaplashgan mahalliy mulozim.
Hokim raddiyasi
Ozodlik 12 mart kungi voqea tafsilotlarini o‘rganish maqsadida 15 mart kuni Asaka shahar hokimi Xursandbek Yo‘ldoshevning o‘zi bilan bog‘landi.
Asaka shahri bo‘ylab noqonuniy qurilgan ¸ kadastr hujjati bo‘lmagan ob’ektlarning buzilayotganini bildirgan hokim¸ Najmiddin Kubro ko‘chasidagi Paynet budkasini oldirish talabini ana shu jarayonning bir qismi sifatida tushuntirdi.
Ayni paytda¸ 12 mart kuni bu do‘kon egasi bo‘lgan tadbirkorning mazkur talabga norozilik tariqasida qip-yalang‘och bo‘lib yechinganini mutlaq inkor qildi.
“Bunday voqea umuman bo‘lmagan”¸ degan gapni bir necha marta takrorlagan Yo‘ldoshev¸ Ozodlikning “Bo‘lmaganmi¸ yoki bundan sizning xabaringiz yo‘qmi?” degan savoliga:
– Men shahar hokimi sifatida bunaqa voqea bo‘lsa¸ undan xabar topgan bo‘lardim. Umuman bo‘lmagan¸ deb javob berdi.
Hozirgi texnologiya taraqqiy qilgan zamonda bunday voqeani bekitib bo‘lmasligini ta’kidlay boshlagan hokim¸ Ozodlikning qip-yalang‘och yerga yotib olgan yigit suratlarini qanday izohlash haqidagi savoliga javob bermasdan¸ telefonini o‘chirib qo‘ydi.
Raddiya mavsumi davom etadi…
Asakada ro‘y bergan voqea guvohi va uning tafsilotlaridan xabardor mulozimlar¸ Yo‘ldoshevning bunday raddiyasidan ajablanmasliklarini bildirdilar.
“Bizdagi muhitni yaxshi bilasizlarku! Rahbarlar ketini yopishni o‘ylaydi videos’yomkasi bo‘lsa ham¸ urmadim¸ so‘kmadim¸ deb tonib turib olishayaptiku! Hokimlar prezidentning himoyasida¸ bularga prokuratura¸ DXX ham tegishga qo‘rqadi hozir”¸ dedi mahalliy huquq tizimida ishlovchi mulozim.
Asakalik tadbirkor esa¸ norozilik tariqasida yechinib yotib olgan do‘konchi ham bu voqea ovoza bo‘lishidan manfaatdor emas, degan fikrni aytarkan, dedi:
“Bu bolaning ham ro‘zg‘ori bor. Bitta yechinish bilan o‘zining do‘konini himoya qildi. Paynet budkasi bugun ham ishlayapti¸ o‘zim oldidan o‘tdim. Rahbarlar lavozimini saqlashga harakat qiladi, tadbirkor ham o‘zini himoya qiladi – oila¸ bola-chaqasi bor! Paynet do‘koni kerakku! Shunga bu xabar chiqishi bilan¸ ikkala tomon ham¸ “bunaqasi bo‘lmadi”¸ deb dod-voy solsa keragov!”. Maqola tugadi.
Men uzundan-uzun maqolani boshidan oxirigacha iqtibossiz keltirdim. Sababi, mening bilishimcha O’zbekiston tarixida norozilik bildirishning bu kabi zo’ravonliksiz usuli birinchi marta sodir bo’ldi. Shu paytgacha yakka shaxslar ko’pincha o’z joniga qasd qilish (o’zini osib qo’yish) yoki o’ziga o’t qo’yish bilan noroziliklarini ifodalab kelar edilar.
Men Google orqali “фермер ўзини ўлдирди” (fermer o’zini o’ldirdi) degan iborani yozib juda ko’p ma’lumotlarni topdim. Men shu ko’p topilgan ma’lumotlardan faqat 2 tasini foydalanilgan adabiyotlarda keltiraman [2,3] va faqat 1 ta ma’lumotga batafsilroq to’xtalib o’taman. Shu ma’lumotdan iqtibos: [2] “Jizzax viloyati Do’stlik tumanidagi “S.B” fermer xo’jaligi rahbari “S.B” 6-noyabr kuni o’z joniga qasd qilgan.
O’tgan haftalarda ijtimoiy tarmoqlarda jizzaxlik 33 yoshli fermer bankdan katta miqdorda qarzdor bo’lib qolgani va belgilangan muddatda qarzni qaytara olmagach, o’z do’konida o’zini osib qo’ygani haqida xabarlar tarqalgandi. Xabarlarda bunga MIB tomonidan fermerning mol-mulki musodara qilingani sabab qilib ko’rsatilgandi.
Jizzax viloyati Do’stlik tumani Navro’z shaharchasida yashagan fermer 33 yashar Sanjar Baratov 7-noyabr kuni o’z omborxonasida osilgan holda topilganidan so’ng, bu voqea yuzasidan tuman prokuraturasi surishtiruv olib bormoqda. Ozodlik suhbatlashgan fermerning otasi, 58 yashar Rabim Baratovga ko’ra, o’g’li bank kreditini yopolmagani uchun MIB xodimlari mol-mulkni musodara qilish maqsadida uyiga bostirib kirgan va uy egalariga g’ayrinsoniy muomala qilgan. Kechqurun ishdan kelgan Sanjar Baratov bu voqealarni eshitgandan so’ng o’z joniga qasd qilgan”. Iqtibos tugadi.
Men Google orqali “фермер ўзига ўт қўйди” (fermer o’ziga o’t qo’ydi) degan iborani yozgan edim, juda ko’p fermerlarning o’ziga o’t qo’ygani to’g’risida ma’lumotlar kelib chiqdi. Bu ma’lumotlar 2017 yillargacha tegishli bo’lib,2018-2019 yillar uchun yo’q hisobi.Menimcha bunga sabab yangi prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan xalq qabulxonalarining, prezident virtual qabulxonasining ochilgani bilan bog’liqdir. Bu ma’lumotlardan 2 tasini foydalanilgan adabiyotlarda keltiraman [4,5] va 1 ta ma’lumotga batafsilroq to’xtalib o’taman.
Ozodlikdan iqtibos:”Xorazm viloyatining Xiva tumanida yashaydigan Xursand Bobojonov tuman ichki ishlar bo’limi binosi oldida o’ziga namoyishkorona o’t qo’ydi. [4].
Bu faktni Ozodlikka tasdiqlagan ichki ishlar mulozimiga ko’ra, haydovchi shu tariqa yo’l xavfsizligi xodimlari uning avtomobilini noqonuniy olib qo’yilishiga qarshi o’z noroziligini bildirgan. Xursand Bobojonov og’ir kuyish jarohati bilan kasakxonaga yotqizilgan. Xiva tumanida istiqomad qiladigan 38 yashar xunarmand Xursand Bobojonov 20 fevral kuni ertalab tuman ichki ishlar binosi oldida ustiga benzin sepib,o’ziga o’t qo’ygan”. Iqtibos tugadi.
Yuqoridagi keltirilgan misollardan ko’rinib turibdiki, mamlakat vatandoshlari O’zbekiston hokimiyati tarafidan qattiq tayziqlarga, ta’qiblarga uchragan paytda, adolatsizlikka uchragan paytda sudga murojaat qilmasdan so’nggi chora sifatida o’z joniga qasd qilish yoki o’ziga o’t qo’yish kabi usullarni qo’llashardi va qo’llashyapti.
Biroq, O’zbekiston vatandoshlari bunday adolatsizliklarga nafaqat O’zbekistonda balki, Rossiya va Qozog’istonda ham ro’baro keladilar. Hammaga ma’lumki, Rossiya va Qozog’istonda millionlab mehnat muhojirlari og’ir sharoitlarda, ya’ni ko’pincha 12-16 soatlab, dam olish kunlarisiz mehnat qiladilar. Lekin ular o’z noroziliklarini qanday ifoda etishni bilmaydilar. O’z noroziligini ifoda etishning 198 usuli bor. Men Jin Sharpning (Diktaturadan demokratiyaga) nomli asari haqida “Ey o’zbekistonliklar, erkin, farovon yashashni hoxlaysizlarmi?” nomli maqola va videoda batafsil to’xtalib o’tganman. [6,7].
Andijonlik tadbirkor o’z do’konin himoya qilish uchun Jin Sharpning zo’ravonliksiz kurash usulidan 22- kiyimlarini yechish orqali o’z noroziligini bildirish usulini qo’llagan.
Xulosa shuki, O’zbekiston vatandoshlari o’z shaxsiga, mol-mulki daxlsizligiga hokimiyat organlari tomonidan tajovuz qilinganida o’z huquqlarini zo’ravonliksiz kurashning 198 usulini qo’llab himoya qilishni o’rganishlari kerak.
Abdujalil Boymatov
22-mart, 2019-yil
1. Andijonlik tadbirkor hokimga qip-yalang‘och yechinish bilan norozilik bildirdi. 15.03.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/29823721.html ).
2. Фермер ўзини осди – МИБ мулкини мусодара қилган 33 яшар фермер ўзини осиб ўлдирди. 21.11.2018. ( https://www.youtube.com/watch?v=j0wWIP2YeV0 ).
3. Банкдан 280 миллион сўмга яқин қарз бўлиб қолган фермер ўзини ўлдирди. Прокуратура ишни текширмоқда. 23.11.2018. (https://kun.uz/news/2018/11/23/bankdan-280-million-sumga-akin-karz-bulib-kolgan-fermer-uzini-uldirdi-prokuratura-isni-teksirmokda ).
4. Хивалик ҳайдовчи ички ишлар биноси олдида ўзига ўт қўйди. 23.02.2017. ( https://www.youtube.com/watch?v=jYh5BmDRbGk&feature=youtu.be ).
5. Тўрткўллик йигит уйи бузилишига норозилик билдириб ўзига ўт қўйди (Видео). 26.09.2017. ( https://www.ozodlik.org/a/uzbek-uzbekistan-uy-joy-muammo-suitsid/28758293.html ).
6. Abdujalil Boymatov. Ey O’zbekistonliklar, erkin, farovon yashashni xohlaysizlarmi? 08.03.2019.
( http://oz.hrsu.org/archives/1034 ).
7. Abdujalil Boymatov. Ey O’zbekistonliklar, erkin, farovon yashashni xohlaysizlarmi? Video. 09.03.2019. ( http://oz.hrsu.org/archives/1036 ).