Turkiya prezidenti Rejep Tayyip Erdo’g’onning 1-may kunining ikkinchi yarmida O’zbekistonga qilgan uch kunlik davlat tashrifi yakunlandi. [1].
Ozodlikdan iqtibos: Turkiya prezidenti Rejep Tayyip Erdo’g’on safarining ““samarali va mazmunli” bo’lgani ta’kidlangan rasmiy bayonotga ko’ra, davlat rahbarlarining Ko’ksaroyda bo’lib o’tgan muzokaralari natijasida 25 ta hujjat imzolangan, Ekspomarkazda ikki mamlakat 3 milliard dollarlik kelishuvlarga erishgan”.
Turkiya prezidenti Buxorodan Janubiy Korea poytaxti Seulga uchib ketdi. Erdo’g’on va rafiqasini Buxoro xalqaro aeroportida prezident Shavkat Mirziyoyev va rafiqasi kuzatib qo’ydi. Iqtibos tugadi.
Yana Ozodlikdan iqtibos:”Birgalikda qilgan harakatlarimiz oqibatida 2018 yil boshiga kelib ikki tomonlama tovar ayirboshlash hajmi 25 foizga o’sib, 1,5 milliard dollarlik ko’rsatkichga etdi. So’zsiz, bu qoniqarli ko’rsatkich emas. Maqsadimiz bu ko’rsatkichni 5 milliard dollarga etkazishdir”,-dedi Erdo’g’on.
Iqtisodiy shartnomalardan tashqari O’zbekiston Turkiy tilli davlatlar hamkorligi kengashiga qo’shiladigan bo’ldi.
Prezident Shavkat Mirziyoyevning ommaviy axborot vositalari vakillari uchun o’tkazilgan brifingda bergan bayonotida shunday dedi: ““Muzokaralar xalqlarimiz o’rtasidagi azaliy do’stlik va qardoshlik an’analariga mos holda, ochiq, sermazmun va samarali bo’ldi. Hamkorligimizning bugungi holati xolisona baholanib, uning ustuvor yo’nalishlari va istiqboldagi vazifalari aniq belgilab olindi. Ikki davlat rahbarlari raisligida Strategik sheriklik oliy kengashi tuzish bo’yicha kelishuvga erishildi”.
Turkiya deganda mening ko’z oldimga aholisi 81 million (O’zbekistonda 33 millionga yaqin), iqtisodi G20 (katta yigirma)ning 17-o’rinini egallagan, NATOga 1952-yildan beri a’zo bo’lgan mamlakat keladi.
O’zbekiston Turkiyadan nimani o’rganishi mumkin degan savolga javob berish uchun O’zbekiston va Turkiyadagi inson huquqlari vaziyati va tadbirkorlik muhitining qiyosan ko’rsatkichlarini keltiraman:
1.O’zbekistonning yalpi ichki mahsuloti(PPP- Purchasing Power Parity) 222,792 million dollar, Turkiyada esa 2,132,717.[2].
2.Dunyoda aholi jon boshiga o’rtacha sotib olish pariteti (PPP- Purchasing Power Parity per capita) 16ming AQSh dollari bo’lgani holda O’zbekistonda 7000, Turkiyada 26.453. Shu ko’satkich bo’yicha O’zbekiston dunyoning o’rtacha darajasidan nihoyatda orqada, Turkiya esa nihoyatda oldinda. [3,4].
3.Majburiy mehnat. Zamonaviy qullik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 4 foiz (aniqrog’i 3,973) bilan Shimoliy Koreyadan keyin 2-o’rinda,Turkiya esa 0.626 foiz bilan dunyoda 20-o’rinda.[5].
4.Korruptsiya. O’zbekiston korruptsiya darajasi ko’rsatkichi bo’yicha (Corruption Perceptibility Index) dunyoda 180 mamlakat ichida 157-o’rinni egallaydi, ya’ni dunyoning eng korruptsiyalashgan 20 davlati qatoriga kiradi,Turkiya esa 81-o’rinda. Bu yerda ko’rinib turibdiki, Turkiyada O’zbekistonga nisbatan korruptsiya darajasi ko’rsatkichi ancha kam.[6].
5.Iqtisodiy erkinlik. O’zbekiston iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha(Economic Freedom Index) 51.5 bal bilan 152-o’rinni egallaydi va ko’proq iqtisodi erkin bo’lmagan(Mostly Unfree) mamlakatlar qatoriga kiradi. Turkiya esa 65.4 ball bilan 58-o’rinda, iqtisodi mo’tadil erkin (Moderately Free). Turkiyaning iqtisodi O’zbekistonnikiga qaraganda ancha erkinroq.[7].
6.Fuqaroviy va siyosiy huquqlar. Xalqaro Freedom House tashkiloti hisobotiga ko’ra O’zbekistonning fuqaroviy va siyosiy huquqlar bo’yicha ko’rsatkichi 7 ball va dunyoning 10ta eng yomonlari qatorida.
Turkiyada esa 32 ball bo’lib qisman erkin mamlakatlar qatorida. O’zbekistonda ham Turkiyada ham matbuot, internet erkin emas.[8].
7.Tadbirkorlik muhiti (Doing Business). Jahon Bankining tadbirkorlik muhiti ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston dunyoda 74-o’rinni egallaydi, Turkiya esa 60-o’rinda.[9].
8.O’zbekistonga xalqaro kredit reyting agentliklari: Standard & Poor’s, Fitch, va Moody’s tomonidan reyting berilmagan. Bu reyting agentliklari Turkiyaga reyting bergan, shu jumladan Qozog’iston, Qirg’iziston va Tojikistonga reyting bergan, lekin O’zbekistonga emas.[10,11].
Yuqoridagi inson huquqlari va biznes muhiti bo’yicha ko’rsatkichlardan ko’rinib turibdiki, O’zbekiston Turkiya darajasiga yetishi uchun o’z vatandoshlariga iqtisodiy erkinliklar, siyosiy erkinliklar berishi kerak, ya’ni O’zbekistonda o’rta sinf va fuqaroviy jamiyatning shakllanishi uchun sharoit yaratish kerak.
Abdujalil Boymatov
4-may, 2018-yil
1. LIVE BLOG: Эрдўғон уч кунлик давлат ташрифини Бухорода якунлаб¸ Сеулга учиб кетди. 01.05.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/uzbekiston-turkiya-davlat-tashrifi/29200271.html ).
2. List of countries by GDP (PPP). 2017. ( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP) ).
3. GDP per capita, PPP – World Bank Open Data – World Bank Group.2016.( https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.PP.CD ).
4. List of countries by GDP (PPP) per capita. 2017. ( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP)_per_capita ).
5. Slavery index by countries. 2016. ( https://www.globalslaveryindex.org/findings/ ).
6. Corruption Perceptions Index 2017.(https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2017 ).
7. 2018 Index of Economic Freedom. Country Rankings. (https://www.heritage.org/index/ranking).
8. Freedom in the World 2018 by Aggregate Score.
( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2018 ).
9. The World Bank. Doing Business. 2018.
( http://www.doingbusiness.org/rankings ).
10. Big Three (credit rating agencies) .
( https://en.wikipedia.org/wiki/Credit_rating_agency ).
11. List of countries by credit rating.
( https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_credit_rating ).