2018-yilning 9-mart kuni Jinoyat ishlari bo’yicha Toshkent shahar sudining qaroriga ko’ra, O’zbekiston Ichki Ishlar Vazirligi jazoni ijro etish boshqarmasining sobiq boshlig’i, militsiya polkovnigi, 56 yashar Abdukarim Shodiyev ustidan jinoyat ishi ochilib, ehtiyot chorasi sifatida sudgacha hibs qilindi. Hibsga olingan paytda O’zbekiston IIV akademiyasida o’qituvchi bo’lib ishlagan (1999-yildan 2018-yilgacha Jazoni ijro etish boshqarmasida rahbar lavozimlarda ishlagan). Abdukarim Abdurahmonovich Shodiyevga nisbatan Jinoyat Kodeksining 301-moddasi(“hokimiyatni suiste’mol qilish”) va 230-moddasi (“aybsiz odamni javobgarlikka tortish”) asosida ayblov ilgari surilgan.
Shodiyev bir umrga ozodlikdan mahrum qilingan MXX raisining sobiq o’rinbosari Shuhrat G’ulomov ishi doirasida hibsga olingan. Shodiyevning hibsga olinishiga aloqador boshqa bir mulozimning, ismi sir qolishi sharti bilan Ozodlikka aytishicha, MXXning 2018-yilida tugatilgan Korruptsiya va uyushgan jinotchilikka qarshi kurash boshqarmasi boshlig’i o’rinbosari bo’lib ishlagan Toymuraz Alimov ustidan qo’zg’atilgan mahbuslarni muntazam qiynaganiga oid jinoiy ishda ham Abdukarim Shodiyev figurantdir.[1]
Qamoqxonada bo’lib chiqqan ko’plab mahbuslarning aytishlari bo’yicha Abdukarim Shodiyev boshchilik qilgan Jazoni ijro etish boshqarmasiga qarashli qamoqxonalarda mahbuslar o’ta vahshiylarcha , keng miqyosda qiynoqlar qo’llanilganligi, o’ta shavqatsiz noinsoniy munosabatlarga duchor qilinganliklari uchun unga palach (jallod) deb laqab qo’yishgan.
Bu maqolani yozayotganimda, Abdukarim Shodiyevning hibsga olinmaganligi, uning IIV akademiyasida o’qituvchilikni davom ettirayotganligi haqidagi xabar IIV web saytida 16-mart kuni paydo bo’lganligini OAV tarqatgan [2,3].
Abdukarim Shodiyevning hibsga olinganligi yoki olinmaganligi O’zbekistondagi qiynoq va korruptsiya bilan bog’liq bo’lgan vaziyatga uning hozirgi kunlarda egallab turgan lavozimining, mavqeining ta’siri yo’q.
Qoraqalpog’iston respublikasida joylashgan Jasliq qamoqxonasidagi (kantslager) mahbuslarga bo’lgan o’ta noinsoniy qiynoqlar haqida O’zbekiston Inson Huquqlari jamiyati Sirdaryo viloyati bo’limining raisi A’zam Farmonov , shoir, huquq faoli Yusuf Juma va Erk Demokratik partiyasining faoli, jurnalist Muhammad Bekjonlar batafsil, mukammal jamoatchilikka oshkor etganlar.
A’zam Farmonovga oid iqtibos: “Judayam ozib ketibdi yanvar oyida ko’rganimdan. Nimaga ozib ketdingiz, deb so’raganimda, xo’jayinim, yashashni ham xohlamay qoldim, dedi qattiq iztirobga tushib”,dedi Ozoda Yoqubova Ozodlik bilan suhbatda.
Uning ilova qilishicha, A’zam Farmonov ozodlikka chiqishiga sanoqli oylar qolar ekan uch marta izolyatorga tashlashgan.
“Yanvar oyida 5 kunga izolyatorga tashlashgan, fevral oyida 10 kunga izolyatorga tashlashgan, mart oyida 20 kunga izolyatorga tashlashgan.Ya’ni umrbod qamoqda o’tiradiganlar turmasiga olib o’tib, 20 kunda juda qattiq qiynashgan. Boshiga nafas qisuvchi maxsus rezinali moslamalar kiygizib, qiynoqqa solishgan. Havo qisganda, hattoki, hushimdan ketib qolayozdim. Boshimga qop kiygizib, boshimni engashtirib olib o’tishdi meni, deb menga gapirib berdi. Hattoki, qo’lida qolgan naruchnik izlarigacha ko’rsatdi menga”, deydi Ozoda Yoqubova Ozodlik bilan suhbatda. Iqtibos tugadi [4].
O’zbekiston qamoqxonalaridagi qiynoqlar va noinsoniy munosabatlar to’g’risida “O’tyuraklar klubi” Xalqaro huquq tashkilotining raisi Mo’tabar Tojiboyeva, “Sahwii” radioblogining muharriri Muhammadsolih Abutov, “Serquyosh O’zbekiston” muxolif tashkilotining raisi Sanjar Umarov, iqtisodchi olim, tadbirkor Rustam Usmonov, huquq faoli A’zam Turg’unov o’z xotiralarida keng, batafsil yoritganlar.
Yuqoridagi siyosiy mahbuslarning xotiralari bilan tanishib nahotki, Jazoni ijro etish boshqarmasiga qarashli qamoqxonalarda ishlovchi xodimlar insoniylik qiyofasini shunchalik darajada yo’qotganlar degan savol tug’iladi.
O’zbekistonda tergov jarayonida va qamoqxonalarda qiynoqlarning keng qo’llanilganligi, ayblanuvchi va mahkumlarning noinsoniy munosabtlarga duchor qilinganligi sabablarini quyidagi oliy darajadagi rahbarlarning jinoyatlari misolida javob topganday bo’lamiz.
O’zbekistonning marhum diktatori Islom Karimovning ko’plab jinoyatlaridan faqat to’rtagina misol :
1.Diktator Islom Karimov o’z jiyani Jamshid Karimovni jurnalistik faoliyati uchun sud qarorisiz, tibbiy ekspertizasisiz 11 yildan ortiq ruhiy kasallar shifoxonasida saqladi;
2.Diktator Islom Karimov o’z muxoliflari: diniy va dunyoviy muxolifat uchun Jasliq qamoqxonasini (kantslageri) qurdirdi;
3.2005-yilning 13-may kuni Andijon shahrida 10 minglab tinch namoyishchilarga o’q otishga buyruq berdi. Bu Andijon qirg’inida minglab tinch namoyishchilar nobud bo’ldi;
4.Diktator Islom Karimov o’zining qizlari Gulnora Karimova (korruptsiya, zo’ravonlik bilan 2milliarddan ortiq boylik o’margan), Lola Tillayeva-Karimovalar (korruptsiya yo’li bilan 2 milliardcha boylik o’margan) uchun korruptsiya yo’li bilan boylik o’marishga sharoit yaratib berdi.
Diktator Islom Karimov vafotidan keyin (2016-yilning sentyabri) uning qo’l ostida ishlagan yuqori lavozimdagi rahbarlar:
1.MXX raisi Rustam Inoyatov (katta boylik to’plagan)[5];
2.MXX raisining o’rinbosari Shuhrat G’ulomov(0.5 milliarddan ko’proq boylik to’plagani);
3.O’zbekistonning sobiq Bosh prokurori Rashidjon Qodirov, (2000-2015-yillar davomida korruptsiya yo’li bilan yarim milliarddan ortiq) korruptsiya yo’li bilan boylik to’plaganligi jamoatchilikka oshkor bo’ldi [6].
Diktator Islom Karimov, uning qizlari va yuqori lavozimda ishlagan rahbarlar O’zbekiston konstitutsiyasining 26-moddasi[7] qiynoq qo’llanilganligini,
26-modda.
Jinoyat sodir etganlikda ayblanayotgan har bir shaxsning ishi sudda qonuniy tartibda, oshkora ko‘rib chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblanmaydi. Sudda ayblanayotgan shaxsga o‘zini himoya qilish uchun barcha sharoitlar ta’minlab beriladi.
Hech kim qiynoqqa solinishi, zo‘ravonlikka, shavqatsiz yoki inson qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin emas.
Hech kimda uning roziligisiz tibbiy yoki ilmiy tajribalar o‘tkazilishi mumkin emas.
O’zbekiston parlamenti 1995-yilning sentyabrida ratifikatsiya qilgan Fuqaroviy va siyosiy huquqlar haqidagi paktning 7-moddasi[8]
Статья 7
Никто не должен подвергаться пыткам или жестоким, бесчеловечным или унижающему его достоинство обращению или наказанию. В частности, ни одно лицо не должно без его свободного согласия подвергаться медицинским или научным опытам.
bilgan holatda shu jinoyatlarni amalga oshirishgan.
O’zbekistonning yuqori lavozimlarida ishlagan rahbarlar uchun BMTning mahbuslar bilan muomala qilishning minimal standart qoidalaridan [9] xabardor bo’lishgan.
Bu qoidalar 122 ta. Birinchi qoidada qiynoq taqiqlangan:
RULES OF GENERAL APPLICATION
Basic principles
Rule 1
All prisoners shall be treated with the respect due to their inherent dignity
and value as human beings. No prisoner shall be subjected to, and all
prisoners shall be protected from, torture and other cruel, inhuman or
degrading treatment or punishment, for which no circumstances whatsoever
may be invoked as a justification. The safety and security of prisoners, staff,
service providers and visitors shall be ensured at all times.
Bundan tashqari O’zbekiston parlamenti tomonidan BMTning qiynoqlar bo’yicha konvensiyasi, 1995 yil, korruptsiya bo’yicha konvensiyasi 2009-yilda ratifikatsiya qilinganidan mutlaqo xabardor bo’lganlar.
O’zbekistonning yuqori darajadagi rahbarlarining O’zbekiston konstitutsiyasi, BMTning 2 ta paktlari va konvensiyalarini tap tortmasdan oyoq osti qilishi, bu rahbarlarning zehniyati 21-asr emas, o’rta asrlarning zehniyati ekanligini eslatadi. Bu rahbarlarni yetishtirib chiqqan O’zbekistondagi ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy muhit ham o’rta asrlarga xos. O’zbekiston vatandoshlarining aksariyati O’zbekiston konstitutsiyasi, BMTning 2ta pakti va 70tacha konvensiyalari haqida hech qanday tasavvurga ega emaslar. Zero, o’rta asrlarda konstitutsiya ham, BMT ham, paktlar ham, konvensiyalar ham yo’q edi.
Abdujalil Boymatov
18-mart, 2018-yil
1. Ўзбекистон қамоқхоналарини қарийб 20 йил бошқарган Абдукарим Шодиев ушланди. 12.03.2018. ( https://www.ozodlik.mobi/a/qamoq-jazo-nozir/29094499.html ).
2. ИИВ: полковник Абдукарим Шодиев ушлангани ҳақида хабар нотўғри тарқатилган. 16.03.2018. ( https://sputniknews-uz.com/society/20180316/7729916.html ).
3. В МВД Узбекистана опровергли задержание «главного тюремщика страны» . 16.03.2018. ( https://www.centralasian.org/a/29103386.html?ltflags=mailer ).
4. Аъзам Фармонов турмуш ўртоғи унинг қийноққа тутилганини билдирди. 05.07.2015. ( https://www.ozodlik.org/a/27110785.html ).
5. МХХнинг эски раҳбари ҳақида нималар маълум? (ВИДЕО). 31.01.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/rustam-inoyatov-kim-edi/29009551.html ).
6. Ўзбекистон собиқ Бош прокурори Рашиджон Қодировнинг ҳибсга олингани расман тасдиқланди. 24.02.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/rashid-qodirov-arrested-mxx/29057058.html ).
7. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. (http://constitution.uz/oz/clause/index#section23 ).
8. Международный пакт о гражданских и политических правах. (http://www.un.org/ru/documents/decl_conv/conventions/pactpol.shtml ).
9. United Nations Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners
(the Nelson Mandela Rules). ( https://www.unodc.org/documents/justice-and-prison-reform/GA-RESOLUTION/E_ebook.pdf ).