O’zbekistonda inson huquqlari va erkinliklarining abgor holatdaligini ko’rsatuvchi bir voqea va prezident Shavkat Mirziyoyev qariyb 3 yillik faoliyatini faqat ijobiy baholovchi uning TOP-10 tashabbuslari haqida tadqiqot e’lon qilindi.
1. Yakkabog‘lik tadbirkor do‘konini buzmoqchi bo‘lgan hokim o‘rinbosari ustiga benzin sepib, yoqib yubordi. [1,2,3].
Ozodlikdan iqtibos: “Qashqadaryo viloyat Yakkabog‘ tumanidagi tadbirkor kreditga qurilgan ikki qavatli yangi do‘koni va sexini buzishga kelgan tuman hokimi o‘rinbosarining ustiga benzin sepib¸ yoqib yubordi.
Voqea 20 iyul kuni mahalliy vaqt bilan kechki soat beshlarda yuzlab guvoh ko‘z o‘ngida sodir bo‘ldi.
Yakkabog‘ tuman hokimligi¸ ichki ishlar va prokuraturasi xodimlari 20 iyul kuni Yakkabog‘ posyolkasida shunday voqea bo‘lganini tasdiqladi.
Ichki ishlar tizimining yigirmaga yaqin xodimi hamrohligida kelgan Yakkabog‘ hokimining qurilish ishlari bo‘yicha o‘rinbosari Mansur Tuymayev¸ buldozerchi buyrug‘ini bajarmaganidan so‘ng, o‘zi buldozerga chiqib, uni ishlab turgan do‘kon ustiga haydagan.
Do‘konini kompensatsiya bermasdan buzmaslikni so‘ragan tadbirkor¸ gapi inobatga olinmagach¸ Tuymayevning ustiga benzin sepib¸ yoqib yuborgan. Yona boshlagan hokim o‘rinbosarini atrofdagilar tepib-tepkilab o‘chirgan¸ u darrov kasalxonaga olib ketilgan.
Hokimiyat bedodligiga shu tarzda norozilik bildirgan tadbirkor¸ uning o‘g‘li va xotini esa¸ darhol IIBga olib ketilgan”. Iqtibos tugadi. [1].
Yana Ozodlikdan iqtibos: “Hokim muovini Mansur Tuymayev Yakkabog‘ posyolka qishlog‘ida ham o‘z hunarini ko‘rsatdi. Bir magazin egasi¸ bankdan katta krediti borligi uchun¸ do‘konimni pulini bermay buzmaysizlar¸ dedi. Bunga jahl qilgan Tuymaev o‘zi buldozerga o‘tirib olib¸ buzmoqchi bo‘ldi. Do‘kon egasi tush buldozerdan¸ hozir yoqib yuboraman¸ dedi. Ammo hokim muovini pisand qilmay buldozerni harakatga keltirdi. Bundan jahli chiqqan do‘kon egasi Tuymayevning ustiga benzin sepib¸ gugurtni yoqib otib yubordi. Va birdan kabina ichi olovga to‘lib¸ odamlar yonayotgan hokim muovinini o‘chirib qolishdi. Keyin shifoxonaga olib ketishdi”¸ deb yozdi Ozodlikka voqea guvohlaridan biri.
Ozodlik bilan 22 iyul kuni gaplashgan yakkabog‘liklar bir-biridan mustaqil holda¸ tumanda ichki ishlar xodimlari keskin ko‘payib ketganini aytdilar.
Ularning aytishicha¸ 20 iyul kungi voqeadan so‘ng¸ buzilishga tushgan uy va do‘konlarni hozirda militsiya xodimlarining o‘zlari buzmoqda.
Ayni paytda¸ voqeani taftish qilish uchun maxsus komissiya kelgan.
“Tekshir-tekshir bo‘lib yotibdi. Bechora tadbirkor xam do‘konidan ayrildi, xam erkinligidan, ham bola-chaqasidan… Ammo tekshiruvga kelgan ichki ishlar yotib olib qo‘yni so‘ydirib ziyofat qilayapti. Ularga shunaqa jinoyat ishi bo‘lsa bo‘ldi. Jinoyat sodir bo‘lgan joy o‘ziyam dam oladigan maskan, Ichki ishlarning kelmaganiyam qiziqib keladi¸ boraylikchi bir dam olib kelamiz deb”¸ deydi 22 iyul kuni Ozodlik gaplashgan yakkabog‘liklardan biri.
Viloyat ichki ishlar boshqarmasi Ozodlikning 20 iyul kungi voqea¸ bu yuzadan borayotgan tergov jarayoniga oid savolini javobsiz qoldirdi.
“Mirziyoev davridagi buzilishlar – gumanitar bo‘hronga aylandi”
Shavkat Mirziyoev hokimiyatga kelganidan so‘ng butun O‘zbekistonning ulkan buzilish maydoniga aylangani ko‘riladi.”. Iqtibos tugadi.
Tadbirkor ustidan “qasddan odam o’ldirishga urinish” bo’yicha jinoyat ishi ochilgan. [2]. Prezident Shavkat Mirziyoyev hokimlarni tadbirkorning mulkini asossiz buzishga yo’l qo’ymaslik haqida ogohlantirgan. [3].
2.100 nafar mahalliy va xorijiy ekspertlar tomonidan Prezident Shavkat Mirziyoyevning tarixiy ahamiyotga ega 10 ta eng muhim tashabbuslari aniqlandi. [4].
O’zbekistonda so’nggi yillarda amalga oshirilayotgan islohotlar natijalarini keng jamoatchilikka yetkazish hamda jamiyat hayotini ijobiy tomonga o’zgartira olgan tashabbuslar haqidagi fikrlarni o’rganish maqsadida “Yuksalish” umummilliy harakati tomonidan ekspertlik so’rovi o’tkazildi.
Buning uchun tajribali iqtisodchilar, siyosiy sharhlovchilar, yetuk olimlar, madaniyat arboblari, nufuzli jurnalistlar, huquq himoyachilari hamda mustaqil tadqiqotchilardan iborat 100 nafar mahalliy va xorijiy ekspertlar bazasi shakllantirildi. Turli soha mutaxassislariga O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan amalga oshirilgan muhim tashabbuslar ro’yxati taqdim etilib, ulardan fuqarolarning olqishiga sazovor bo’lgan va tarixiy ahamiyatga ega bo’lganlarini belgilash so’raldi.
So’rov natijasiga ko’ra, mustaqil ekspertlar tomonidan Prezident Shavkat Mirziyoyevning tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan TOP-10ta eng muhim tashabbuslar ro’yxati tuzildi.
Unga ko’ra, eng muhim tashabbus deya, Yaxshi qo’shnichilik munosobatlari, chegaralarning ochilishi va nazorat-kiritish punktlarining tashkil etilishi, Markaziy Osiyo davlatlari bilan barcha masalalar bo’yicha konstruktiv muloqot o’rnatilgani e’tirof etildi-96 ta ovoz;
Ro’yxatning keyingi o’rinlaridan quyidagi tashabbuslar joy oldi;
2.Valyuta bozorining erkinlashtirilishi, naqd pul bilan bog’liq muammolarning bartaraf etilishi-90 ta ovoz;
3. Majburiy mehnat, shu jumladan bolalar mehnatiga barham berilishi-73 ta ovoz;
4. Oliy ta’lim muassalariga qabul kvotalarining oshirilishi, milliy va xorijiy universitetlar filiallarining ochilishi-78ta ovoz;
5. Ommaviy axborot vositalarining jamiyatdagi, muhim hukumat qarorlari qabul qilinishidagi rolining oshirilishi-69 ta ovoz;
6. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Virtual qabulxonasi va Xalq qabulxonalarining joriy etilishi-63 ta ovoz;
7. Huquqni muhofaza qilish organlari va qurolli kuchlar tizimini isloh qilinishi-61 ta ovoz;
8. Soliq islohotlari, tadbirkorlik subektlari uchun soliq yukining kamaytirilishi, tadbirkorlar uchun soliq ta’tilining e’lon qilinishi-59 ta ovoz;
9. Davlat xizmatlari tizimini rivojlantirish, ularning sifati va samaradorligini bosqichma-bosqich oshirish-58 ta ovoz;
10. Mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlanishi bo’yicha chora-tadbirlar, Afg’onistonda tinchlik o’rnatish bo’yicha xalqaro muloqotning kuchaytirishi-57 ta ovoz.
So’rov davomida, shuningdek ekspertlar O’zbekistondagi tub o’zgarishlarga munosobatlari va islohotlarni yanada jadallashtirish bo’yicha takliflarini ham yozib qoldirdilar.
Jumladan, ularning fikricha bugungi kunda Prezident Shavkat Mirziyoyevning tashabbuslari va hamda O’zbekistondagi transformatsiya jarayonlari nafaqat o’zbek xalqi, balki Markaziy Osiyo davlatlariga ham ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda.[4].
Albatta, hokimiyatga tegishli ommaviy axborot vositalaridan prezident Shavkat Mirziyoyevning faoliyatiga faqat ijobiy baho beriladi.
Real hayotda esa, qog’ozdagidan, og’izdagidan mutlaqo farq qiladi.
O’zbekiston vatandoshlarining huquq va erkinliklari hokimiyat vakillari tomonidan oyoq osti qilinmoqda va ijtimoiy- iqtisodiy ahvol nochorligicha qolmoqda.
1. O’zbek so’mining qadrsizlanishi natijasida vatandoshlarning qashshoqlanishi davom etmoqda. Erkin konvertatsiyaga o’tilganda (2017 yil, sentyabr) 1 AQSH dollari 8 000 so’m atrofida edi. Bugungi kunda 8 600 so’mdan oshdi;
2. Molk mulk daxlsizligi kafolatlanmagan;
3. Prezident Shavkat Mirziyoyev oilasi va qarindoshlari korruptsiyaga mukkasidan ketishgan;
4. O’zbekistonning tashqi qarzi tinimsiz ko’payib bormoqda. Yaqinda tashqi qarz 15 milliard AQSH dollari atrofida edi. Bugungi kunda 20 milliard AQSH dollariga yetib qoldi.
5. O’zbekistonda tovarlar va xizmat ko’rsatish narxlari tinmay oshmoqda va hokazo.
Mamlakatda iqtisodiy erkinlik, siyosiy erkinlik, korruptsiya ko’rsatkichlari juda past va buning oqibatida O’zbekiston iqtisodi o’ta qoloq.
Zero, O’zbekistonning iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi 152-o’rinda bo’lgan paytda 51.5 ballga teng edi, 2019-yilda esa 140-o’rindalagida 53.3 ballga teng.[5].
Dunyo mamlakatlari orasida 12 pog’onaga ko’tarilgan bo’lsada iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi atigi 1.8 ballga yaxshilangan bo’lib hamon iqtisodi ko’proq erkin bo’lmagan (Mostly Unfree) mamlakatlar qatorida.
Siyosiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball ) darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va hattoki Afg’oniston (27 ball), Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqada. [6].
Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida.[7].
O’zbekistonda korruptsiya ko’rsatkichi (Corruption Perceptibility Index) 2018-yilda 22 ball bilan dunyoning 180 mamlakati qatorida 157-o’rinni egallagan bo’lsa, 2019 – yilda 23 ball bilan 158 – o’rinni egalladi. O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichi 1 ballga yaxshilangani bilan dunyoning boshqa mamlakatlarida korruptsiya ko’rsatkichi O’zbekistonga nisbatan ko’proq yaxshilangani uchun O’zbekiston 157 – o’rindan 158 – o’ringa tushib qolgan. [8].
O’zbekistonning AJB YAIMsi ($1,560) dunyoning o’rtacha AJB YAIMsidan ($11,673) qariyb 7 baravardan ko’proq kam (7,48). [9,10].
O’zbekistonning AJB SOPsi ($7,810) dunyoning o’rtacha AJB SOPsidan ($18,961) 2 baravardan ko’proq kam (2,43). [9,10].
O’zbekistonning iqtisodiy ko’rsatkichlari dunyoning o’rtacha iqtisodiy ko’rsatkichlaridan 2 baravar kam bo’lsa, O’zbekistonning iqtisodini qoloq deyishimiz mumkin. Biroq, O’zbekistonning AJB YAIMsi dunyoning o’rtacha AJB YAIMsidan 7 baravardan ko’proq, O’zbekistonning AJB SOPsi dunyoning o’rtacha AJB SOPsidan 2 baravardan ko’proq orqadaligini baralla o’ta iqtisodiy qoloq deyishga majbur bo’lamiz. [9,10].
2018-yilning dekabrida Xalqaro reyting agentliklari Fitch va Standard & Poor’slar O’zbekistonning AJB YAIMsi $1,200ga tengligini aniqlashgan edi. Bu ko’rsatkich bo’yicha olganda O’zbekistonning iqtisodiy ahvoli yanada ayanchliligi ayonlashadi. [11].
Yakkabog’ tuman hokimi o’rinbosari Mansur Tuymayev zo’ravonligi va prezident Shavkat Mirziyoyevning 10 TOP tashabbuslari va O’zbekistondagi o’ta nochor iqtisodiy ahvoldan charchagan bo’lsangiz taniqli, hushovoz, ajoyib xonanda Mahmud Nomozovning “Qishlog’im” va “Baxshiona qo’shiq” qo’shiqlarini tinglab dam oling. [12,13,14].
Mahmud Nomozov – Qishlog’im. [12].
Qishlog’im.
Ko‘nglima orzular solgan qishlog‘im,
Olis-olislarda qolgan qishlog‘im,
Kelib qolarmu deb, har sahar, har shom
Ko‘zlari yo‘limda tolgan qishlog‘im.
Mening maqsadimdan ko‘p ko‘nglim to‘qdir,
Armon – nishoniga tegmagan o‘qdir,
Orzuning izmidan hamon hayotim,
Lekin u yo‘llarning adog‘i yo‘qdir.
Aytgin, senmasmidi men tanlagan yo‘l,
Sayrga eltmasmidi men tanlagan yo‘l,
Olis olislarda ovoradurman,
Borsa kelmasmidi men tanlagan yo‘l?
Ko‘nglima orzular solgan qishlog‘im,
Olis olislarda qolgan qishlog‘im,
Kelib qolarmu deb, har sahar, har shom
Ko‘zlari yo‘limda tolgan qishlog‘im. [12].
Abdujalil Boymatov
1. Yakkabog‘lik tadbirkor do‘konini buzmoqchi bo‘lgan hokim o‘rinbosari ustiga benzin sepib, yoqib yubordi (VIDEO). 22.07.2019. (https://www.ozodlik.org/a/30069422.html ).
2. Yakkabog‘ hokimi o‘rinbosariga o‘t qo‘ygan tadbirkor “qasddan odam o‘ldirishga urinish”da ayblanmoqda (VIDEO). 23.07.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/30071349.html ).
3. Мирзиёев ҳокимларни тадбиркорнинг мулкини асоссиз бузишга йўл қўймаслик тўғрисида огоҳлантирди. 24.07.2019. (https://www.ozodlik.org/a/30072290.html ).
4. 100 нафар маҳаллий ва хорижий экспертлар томонидан Президент Шавкат Мирзиёевнинг тарихий аҳамиятга эга 10 та энг муҳим ташаббуслари аниқланди. 24.07.2019. ( https://yumh.uz/uzc/news_detail/96 ).
5. 2019. Index of Economic Freedom.
( https://www.heritage.org/index/ranking ).
6. Freedom in the World 2019.
( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).
7. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).
8.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018
( https://www.transparency.org/cpi2018 ).
9. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).
10. Statistics Times.GDP Indicators 2019
( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).
11. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable
20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).
12. Mahmud Nomozov – Qishlog’im. ( https://lyricstranslate.com/ru/mahmud-nomozov-qishlogim-lyrics.html ).
13. Mahmud Nomozov – Qishlog’im (jonli ijro) | Махмуд Номозов – Кишлогим (жонли ижро). 28.03.2019. ( https://www.youtube.com/watch?v=7J-VHrc3BfU ).
14. Mahmud Nomozov – Baхshiyona qo`shiq | Маҳмуд Номозов – Бахшиёна қўшиқ. 13.03.2017. ( https://www.youtube.com/watch?v=lnaYqP2Yb9E ).