Xalqaro inson huquqlari tashkiloti “O’tyuraklar klubi”ning prezidenti Mo’tabar Tojiboyeva youtube kanalida muxolifatdagi Erk “demokratik” partiyasining “yetakchisi” Muhammad Solih (Salay Madaminov) tomonidan rejalashtirilgan davlat to’ntatishi haqidagi videoni ochiqladi. [1].
Video Mo’tabar Tojiboyevaning kirish so’zi bilan boshlanadi. Mo’tabar Tojiboyeva kirish so’zida Muhammad Solihning davlat to’ntarishini amalga oshirish rejasini bilan tanishib uning bu faoliyatiga baho berishni so’raydi.31:50 minutlik videoning qariyb 9 minuti davomida Muhammad Solih suhbatdoshi bilan marhum diktator Islom Karimovning o’limi, muxolifatning O’zbekistonga qaytishi haqida suhbatlashadi. Suhbatdoshi Qirg’iziston va Tojikiston orqali O’zbekistonga yo’l ochib berishini aytadi. Videodagi telefon so’zlashuvlari 8:30 minutgacha 2016 yilning sentyabr, oktyabr oylariga tegishli.
Videoning 8:30 minutidan oxirigacha (31:50 minutgacha) rejani moliyalashtirish, Erdo’g’on va Putinga murojaat qilib ularga Muhammad Solihning prezidentlikka munosib nomzod ekanligini yetkazish, diniy va dunyoviy muxolifatning vatanga qaytishi,muxolifatning qurultoyini o’tkazish, buning uchun 100 million AQSH dollari zarurligi, qurultoyga kimlarni taklif qilish, Ismat Xushevni ham taklif qilish kerakmi, yo’qmi va rus matbuoti uchun Shavkat Mirziyoyev va Rustam Azimov haqida material tayyorlab Marin Viktor Nikolayevichga qanday qilib yetkazishni muhokama qilinadi.
BBC tomonidan matn tarzida berilgan davlat to’ntarishi rejasi haqida savollarga Muhammad Solih batafsil javob beradi. [2,3]. 11:28 minut davom etgan videoda Muhammad Solih davlat to’ntarishi rejasini muhokama qilganini inkot etib, o’zini zo’ravonliksiz, tinch yo’l bilan hokimiyat uchun kurashuvchi yetakchi sifatida taqdim etadi.
Men Mo’tabar Tojiboyeva yoyinlagan video [1], BBC taqdim qilgan maqola [2] va videoni [3] bir necha marta ko’rib shunday xulosaga keldimki, Muhammad Solih suhbatdoshi ( Olim Mirzayev) bilan davlat to’ntarishi rejasini muhokama qilgan.To’g’ri bu rejani hayotga tatbiq qilish uchun keyinchalik amaliy tadbirlar o’tkazilmagan. Masalan qurultoy o’tkazilmagan. Balkim, 100 million AQSH dollari topilmagandir.
Meni hayron qoldirgan narsa, Erk partiyasi a’zolari o’z yetakchilarining davlat to’ntarishi rejasini muhokama qilganini tashkilot majlisida ko’rib chiqmasdan O’zbekiston Xalq Harakati web saytida MXX, DXXning “agenti” Mo’tabar Tojiboyeva haqida shaxshiyatga teguvchi, haqoratli maqolalar chop qilishgan.
Men ham 2009 yili O’zbekiston Inson Huquqlari Jamiyatining prezidenti etib saylanganimdan keyin Birlik va Erk yetakchilari Abdurahim Po’latov va Muhammad Solihlarni o’z tashkilotlarida yetakchilikni uzurpatsiya qilib olganliklarini tanqid qilishni boshlagan edim. O’shanda meni ham Erk demokratik partiyasining web saytida muxolifat ichiga kiritilgan MXXning agenti deb maqolalar chop qilingan edi.[4].
Erk demokratik partiyasini 29 yildan beri , O’zbekiston Xalq harakatini 8 yildan beri boshqarib kelayotgan Muhammad Solih bu partiya va harakat yetakchiligini uzurpatsiya qilib oldi. Ya’ni partiya va harakat yetakchiligidan to’daboshiga aylandi, partiya va harakat nizomi bo’yicha yetakchi partiya va harakat qurultoyida ma’lum muddatga bir yoki bir necha marta saylanishi mumkin,biroq umumiy muddat 8-10 yildan oshmasligi lozim. Erk demokratik partiyasi va O’zbekiston Xalq Harakati a’zolari ham partiya va harakatning to’daga aylanishiga yo’l qo’yib berishgan.
Umuman olganda O’zbekistonda erkinlik va demokratiya uchun kurashadigan harakat va partiyalar yo’q. Faqat, qo’g’irchoq 5 partiya va Abdurahim Po’latov tomonidan uzurpatsiya qilingan Birlik Xalq Harakati partiyasi, Muhammad Solih tomonidan uzurpatsiya qilingan Erk demokratik partiyasi, O’zbekiston Xalq Harakati va Bahodirxon Turkiston tomonidan uzurpatsiya qilingan Birdamlik Xalq Demokratik partiyasi bor.
O’zbekistonda esa vatandoshlarning huquq va erkinliklari joriy hokimiyat tomonidan oyoq osti qilinyabdi.
Xususan, Yangiyo‘l hokimligi rejani bajargan fermerlar g‘allasini ham tortib olmoqda.[5].
Ozodlikdan iqtibos:”Toshkent viloyati, Yangiyo‘l tumanidan Ozodlikka murojaat qilgan fermerlar davlatga bug‘doy topshirish kontraktatsiya shartnomasini bajarganiga qaramay¸ hokimlik rejadan ortiq bug‘doyni ham o‘rib olib ketayotganini bildirdi.
Fermerlarga ko‘ra, militsiya xodimlari nazoratida o‘rimga tushirilgan kombaynlar, daladagi so‘nggi boshoqni o‘rib olmaguncha chiqarilmayapti.
Tuman hokimligining mulozimi shunday holat bo‘lganini tasdiqlar ekan, bu tadbir gektar hosildorligi past bo‘lgan fermerlarga nisbatan qo‘llanilayotganini aytdi.
Hokimlik tomonidan tazyiq bo‘lishidan cho‘chib, ismi sir qolishini so‘ragan fermer Ozodlikka davlatga bug‘doy topshirish kontraktatsiya shartnomasini qariyb 140 foiz qilib bajargan bo‘lsa-da, o‘ziga bir kilo ham bug‘doy qoldirilmaganini aytadi.
“Bug‘doy o‘rimi boshlanishi bilan har bir kombaynga ikkitadan organ xodimi biriktirib qo‘yildi. Masalan, kombayn mening dalamga kirib kelganidan to chiqib ketguncha ana shu xodimlar nazorat qilib turdi. Kombayn to‘kkan bug‘doyni topshirib kelayapmiz, reja 130 foizdan ham oshdi, lekin o‘rim to‘xtatilmadi. Eng so‘nggi boshoqni ham o‘rib olib ketishdi. Menga bir kilo ham bug‘doy qoldirilmadi. Hokimlikdan mas’ul qilib qo‘yilgan odamga arz qilsak, hech gap emas, davlat plandan ortiq bug‘doyingga ortiqcha narx beradi, deb ruxsat bermadi”. Iqtibos tugadi. [5].
Yuqoridagilardan ko’rinib turibdiki prezident Shavkat Mirziyoyev hokimiyati vatandoshlarning huquq va erkinliklarini oyoq osti qilsa, Muhammad Solihlar esa o’z partiya va harakatlarini nizomiga tupurib qo’yib bu partiya va harakatning yetakchiligidan to’daboshiga aylanib olgan.
Shu sababli ham mamlakatda na iqtisodiy erkinlik bor, na siyosiy erkinlik bor. Mamlakat zo’ravonlik va korruptsiya botqog’ida.
Zero, O’zbekistonning iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi 152-o’rinda bo’lgan paytda 51.5 ballga teng edi, 2019-yilda esa 140-o’rindalagida 53.3 ballga teng.[6].
Dunyo mamlakatlari orasida 12 pog’onaga ko’tarilgan bo’lsada iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi atigi 1.8 ballga yaxshilangan bo’lib hamon iqtisodi ko’proq erkin bo’lmagan (Mostly Unfree) mamlakatlar qatorida.
Siyosiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball ) darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va Ukraina (60 ball) hattoki Afg’oniston (27 ball), Rossiya (20 ball),Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqada. [7].
Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida.[8].
O’zbekistonda korruptsiya ko’rsatkichi (Corruption Perceptibility Index) 2018-yilda 22 ball bilan dunyoning 180 mamlakati qatorida 157-o’rinni egallagan bo’lsa, 2019 – yilda 23 ball bilan 158 – o’rinni egalladi. O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichi 1 ballga yaxshilangani bilan dunyoning boshqa mamlakatlarida korruptsiya ko’rsatkichi O’zbekistonga nisbatan ko’proq yaxshilangani uchun O’zbekiston 157 – o’rindan 158 – o’ringa tushib qolgan. [8]. Rossiya korruptsiya ko’rsatkichi bo’yicha 28 ball bilan 138-o’rinni egallagan bo’lsa, Ukraina 32 ball bilan 120-o’rinni egallagan.[9].
Davlat to’ntarishi rejasi va hokimiyat zo’ravonligi mashmashalari joningizga tekkan bo’lsa yosh, taniqli, xushovoz xonanda Bunyodbek Saidov ijrosida “Ustozlar termasi” qo’shig’ini tinglab mashmashalarni biroz unuting. [10].
Abdujalil Boymatov
12-iyul, 2019-yil
1. Салай Мадаминов давлат тўнтариши режалари ҳақида сўзлайди! 06.07.2019. (https://www.youtube.com/watch?v=bEDMSXa088Y ).
2. Ўзбекистон: Аудио ёзувларни ДХХ сиздирган – Муҳаммад Солиҳ. 09.07.2019. ( https://www.bbc.com/uzbek/uzbekistan-48929412 ).
3. Ўзбекистон: Аудио ёзувларни ДХХ сиздирган – Муҳаммад Солиҳ. 09.07.2019. ( https://www.youtube.com/watch?v=7kKF-UFUe2o ).
4. Ўзбек мухолифати етакчилари Абдужалил Бойматовнинг танқидига қандай жавоб беришди!?. 21.08.2011. ( http://uz.hrsu.org/archives/2403 ).
5. Yangiyo‘l hokimligi rejani bajargan fermerlar g‘allasini ham tortib olmoqda. 05.07.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/30039045.html ).
6. 2019. Index of Economic Freedom.
( https://www.heritage.org/index/ranking ).
7. Freedom in the World 2019.
( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).
8. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).
9.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018
( https://www.transparency.org/cpi2018 ).
10. Bunyodbek Saidov – Ustozlar 3 | Бунёдбек Саидов – Устозлар 3 (concert version). 11.05.2016.( https://www.youtube.com/watch?v=lla03Z4Iqiw ).