Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo’jayev yirik korruptsiner sifatida keng jamoatchilikka, hattoki dunyo jamoatchiligiga ham tanilib bo’ldi. Men maqolada hokimning boshqa qilmishlari, “qahramonliklari” haqida to’xtalib o’tishni lozim topdim.
1. Chorsu mojarosi: Tadbirkorlar Ortiqxo‘jaev 8 mlrd so‘m tovon pulini bermayotganini aytdi. [1].
Ozodlikdan iqtibos:”Toshkentning mashhur Chorsu bozoridagi tilla buyumlari do‘konlari va ularga tutash kafe-restoranlar buzilganiga qariyb uch yil bo‘ladi.
Poytaxtning oldingi hokimi Rahmonberdi Usmonov 2016 yil yozida bozor hududidagi 35 do‘kon va kafe egasiga ko‘chmas mulkini o‘zi buzib¸ o‘rnida yana o‘zi yangi kompleks qurishni buyurgan edi.
Tadbirkorlar buzishni tugatib¸ qurilishning asosiy qismini qilib bo‘lgan mahal shahar hokimi o‘zgarib¸ uning o‘rniga “Akfa-Artel” holdingi egasi Jahongir Ortiqxo‘jaev tayinlandi.
Tadbirkorlarning Ozodlikka aytishicha, 2018 yil 21 dekabr – Toshkent shahar hokimi etib tasdiqlangan kuniyoq Ortiqxo‘jaev ilk qaror bilan nafaqat Chorsudagi bu qurilishni to‘xtatgan¸ balki 35 tadbirkorga tegishli yerni ham tortib olgan.
Lirik chekinish: “Ortiqxo’jayev joriy yil (2018) 23 aprel kuni Toshkentda Ashxobod bog’ining ochilishi payti Mirziyoyevning nazariga tushgani aytiladi. Bog’ qurilishiga bosh-qosh bo’lgan Ortiqxo’jayev o’sha kuni Mirziyoyev bilan Berdimuhammedovga hamrohlik qilgandi. Oradan 3 kun o’tib, Ortiqxo’jayev poytaxtga hokim vazifasini bajaruvchi etib tayinlangan”. Lirik chekinish tugadi.
Ma’lum bo‘lishicha, tadbirkorlarning Toshkent ramzlaridan biriga aylangan Chorsu bozoridagi ko‘chmas mulkini shahar hokimligi balansiga o‘tkazgan Ortiqxo‘jaev bu yer o‘rniga tadbirkorlarga Olmazor tumanidagi avtostoyanka hududini bergan.
Ammo tadbirkorlarning Ozodlikka aytishicha, ularning Chorsudagi qurilishga sarflagan qariyb 8 milliard so‘mlik xarajatini¸ Ortiqxo‘jaev o‘z va’dasiga qaramay¸ qariyb bir yildan beri qaytarmayotir.
Ozodlikka murojaat qilgan “Chorsu”dan haydalgan tadbirkorlar¸ yangi hokim eskisi qarorini hech bir izoh va ogohlantirishsiz bekor qiladigan O‘zbekistonda davlatga nisbatan ishonch qolmaganini bildirdi.
“Bir hokim qarorini ikkinchisi bekor qilishi – dunyoning normal davlatida bo‘lmaydigan ish!”
10 iyun kuni Ozodlik gaplashgan tadbirkorlardan biri turkiyalik investor Yurdakul Qahramon Sezgindir.
Sezgin¸ 90-yillarda Toshkentda “Elita pardalari” tikib¸ sotishni yo‘lga qo‘ygan ilk turk tadbirkorlaridan biri.
U 2002 yili “Chorsu” bozori hududidagi tilla buyumlari rastasidan 1000 kvadrat metrga yaqin joyni sotib olib¸ u yerda parda tikish sexi ochgan.
2016 yili tilla buyumlari sotiladigan do‘konlar qatori uning sexi ham buzilgan.
Ozodlik bilan suhbatda Sezgin¸ uch yildan beri ko‘rgan-kechirganlarini¸ dunyoning boshqa davlatida uchramaydigan hodisa deb ta’rifladi.
“Davlat kadastr hujjati bilan “Chorsu”da 950 kvadrat metrlik yerim bor edi. Davlatga ishonib¸ seximni o‘z qo‘lim bilan buzdim – birinchi hokim qurdirgan joyni ikkinchisi kelib yana buzdirayapti. Dunyoning boshqa yerida bunday voqea bo‘lishini tasavvur ham qilolmayman”¸ deydi turkiyalik tadbirkor Yurdakul Qahramon Sezgin.
“Eng og‘ir ishlarni qilib bo‘lishimiz bilan¸ yerimiz tortib olindi”
Rahmonbek Usmonov qarori bilan 2016 yili “Chorsu”dagi o‘z do‘konini o‘zi buzganlardan yana biri toshkentlik 58 yashar Abdurasul Po‘latovdir.
Po‘latov¸ 90-yillarda davlat kadastr hujjatlari bilan olingan 138 kvadrat metrlik do‘kon o‘zi va oilasini boqib kelgan asosiy daromad manbai bo‘lganini aytadi.
O‘z do‘konini o‘zi buzib¸ uning o‘rnida yangisini qurishga bor pulini bergan Po‘latov¸ Jahongir Ortiqxo‘jaev tadbirkorlar qurilishning eng og‘ir va qimmat qismini bajarib bo‘lganidan so‘ng¸ bu yerni tortib olganini aytadi.
“35 ta tadbirkor yeridan ajragan bo‘lsa¸ ularning ba’zilari boshqa joydan yer oldi¸ ba’zilari¸ O‘zbekistondan butunlay chiqib ketdi. Qolgan 25 tamiz do‘konimiz kvadraturasiga qarab pul chiqarib¸ 70 sotix joyga fundament qildik. Chorsu – to‘rt tomoni suv¸ degan ma’noni bildiradi. 4 metrlik kotlovan qaziganimizdan keyin¸ balchiq suv chiqib ketdi. Uni quritish uchun¸ proektniy institutlar ruxsati bilan¸ drenaj sistemasi qildik. Bu joydan Toshkentning uchta tumanini suv bilan ta’minlaydigan katta suv quvuri ham o‘tarkan¸ bu trubalar yangilandi. Bu ishda oldingi hokim Usmonov yordam berdi. Proekt¸ kotlovan¸ drenaj qimmat ish¸ shularni qilib¸ balchiqni quritib¸ endi temir stoykalarni qo‘ygan joyimizda¸ bu joy kimgadir kerak bo‘ldi shekilli¸ Ortiqxo‘jaev yerimizni olib qo‘ydi¸ fundamentimizni bir kechada ko‘mdirib tashladi. Hozir shuncha qilingan ish ustiga tuproq tortib¸ atrofini o‘rab qo‘yishgan”¸ deydi Abdurasul Po‘latov”. Iqtibos tugadi. [1].
Jahongir Ortiqxo’jayevning zo’ravonligi nafaqat Chorsu bozorida faoliyat ko’rsatgan 35 tadbirkorning mol mulkidan mahrum etishi, ularning 8 milliard so’mga teng tovon pulini hanuzgacha to’lamasligida, yana quyidagi foydalanilgan adabiyotlarda keltirilgan Ozodlik radiostantsiyasining maqolalaridan o’qib,o’rganib bilib olishingiz mumkin.
Toshkent timsoli bo‘lgan fontan Jahongir Ortiqxo‘jaev buyrug‘i bilan buzildi. Hokimlik buni “ta’mir” deb atadi. [2].
Investor Toshkent hokimini o‘zini qurilish bozoridan siqib chiqarayotganlikda ayblamoqda. [3].
Toshkentda yangi qurilgan turar-joy kompleksi Bosh vazirning og‘zaki buyrug‘i bilan buzib tashlangani aytilmoqda. [4].
Sebzorda uylar shoshilinch buzilmoqda,o’rnida Hindiston elchixonasi quriladi (Video). (Себзорда уйлар шошилинч бузилмоқда, ўрнида Ҳиндистон элчихонаси қурилади (ВИДЕО)). [5]
2. Jahongir Ortiqxo’jayev va prezident Shavkat Mirziyoyevning korruptsion ishlari Buyuk Britaniyalik tadqiqotchi Kristian Lasslettning
Aylanma eshiklar, ko‘rinmas qo‘llar: yangi O‘zbekistonda davlat va xususiy sektor qanday birlashmoqda? [6].
Kristian Lasslet: Toshkent hokimi O‘zbekistonda eksklyuziv imtiyoz bilan ishlayotgan 67 ta shirkatga aloqador!(VIDEO) [7] maqolalarda va muxolifatchi Safar Bekjon Urganjiyning “Islohot lag’moni” ( “Ислоҳат” лағмони”) videosi [8] orqali tanishishlari mumkin.
3. Jahongir Ortiqxo’jayevning O’zbekiston vatandoshlarining mehnat huquqlarini qanchalik oyoq osti qilayotganini Ozodlikning “Toshkent hokimiga qarashli kompaniya ishchilari o‘zlarining quldek ishlatilayotganini aytmoqda” nomli maqolasi orqali tanishishlari mumkin. [9].
Shu maqoladan iqtibos: “O‘zbekistondagi eng yirik qurilish loyihasi – Tashkent Cityning bosh pudratchisi, mamlakatdagi yirik developerlik shirkatlaridan biri Discover Invest mingdan oshiq ishchini haftasiga 7 kun¸ 12 soatlab ishlatmoqda.
Discover Invest, Ozodlik gaplashgan kompaniya rasmiysining aytishicha¸ Akfa Group holdinggiga qarashli. Bu holding aktsiyalarining 70 foizi esa¸ Ozodlik ixtiyoridagi hujjatlarga ko‘ra¸ Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo‘jaevga qarashlidir”. Iqtibos tugadi. [9].
Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo’jayev o’zining zo’ravonlik,korruptsion va vatandoshlarning mehnat huquqlarini toptashni bemalol, qo’rqmasdan davom ettirayotganligi uning bu jinoyatlari prezident Shavkat Mirziyoyevning avtoritar rejimida jazolanmay qolishini juda yaxshi biladi.
1. Agar O’zbekistonda mustaqil sud tizimi bo’lganida edi, har qanday korruptsioner, zo’ravon, inson huquqlari va erkinliklarini oyoq osti qiluvchi hokimni sudga berib javobgarlikka tortib jazolash mumkin bo’lardi.
2.Agar O’zbekistonda erkin,demokratik saylovlar bo’lganida edi, korruptsioner, zo’ravon, inson huquqlari va erkinliklarini oyoq osti qiluvchi vatandoshlar hokimlikka saylanmagan bo’lardilar. Afsuski vatanda erkinlik yo’q, demokratiya yo’q, siyosiy raqobat yo’q, siyosiy muxolifat yo’q.
3. Agar O’zbekistonda gazetalar, radio, televideniye va internet nashrlar erkin bo’lganida edi vatandoshlar Ozodlik, BBC, Amerika ovozi va boshqa erkin radiostantsiyalarga murojaat qilmasdilar.
Yuqoridagi Agarlar ro’yobga chiqishi uchun O’zbekistonga iqtisodiy va siyosiy erkinliklar zarur, shunda mamlakatda o’rta sinf va fuqaroviy jamiyat shakllanishi uchun sharoit yaratiladi. Baquvvat o’rta sinf va kuchli fuqaroviy jamiyat bo’lgan mamlakatda korruptsiya darajasi keskin kamayadi, iqtisod rivojlanadi, vatandoshlar erkin,farovon hayot kechiradilar.
Afsuski, O’zbekistonning iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi 152-o’rinda bo’lgan paytda 51.5 ballga teng edi, 2019-yilda esa 140-o’rindalagida 53.3 ballga teng.[10].
Dunyo mamlakatlari orasida 12 pog’onaga ko’tarilgan bo’lsada iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi atigi 1.8 ballga yaxshilangan bo’lib hamon iqtisodi ko’proq erkin bo’lmagan (Mostly Unfree) mamlakatlar qatorida.
Siyosiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball ) darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va Ukraina (60 ball) hattoki Afg’oniston (27 ball), Rossiya (20 ball),Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqada. [11].
Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida.[12].
O’zbekistonda korruptsiya ko’rsatkichi (Corruption Perceptibility Index) 2018-yilda 22 ball bilan dunyoning 180 mamlakati qatorida 157-o’rinni egallagan bo’lsa, 2019 – yilda 23 ball bilan 158 – o’rinni egalladi. O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichi 1 ballga yaxshilangani bilan dunyoning boshqa mamlakatlarida korruptsiya ko’rsatkichi O’zbekistonga nisbatan ko’proq yaxshilangani uchun O’zbekiston 157 – o’rindan 158 – o’ringa tushib qolgan. Rossiya korruptsiya ko’rsatkichi bo’yicha 28 ball bilan 138-o’rinni egallagan bo’lsa, Ukraina 32 ball bilan 120-o’rinni egallagan. [13].
O’zbekiston vatandoshlari o’zlarining mehnat huquqlarini himoya qila olmaydilar. Ularda na mustaqil kasaba uyushmalari tuzish zarurligini tushunish bor, na tuzishga intilish bor. Ular 21-asr inson huquqlari va erkinliklari hurmat qilinadigan asrda yashayotganlarini yetarlicha anglab yetganlari yo’q. Ular prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligidagi korruptsionerlarning qullaridir. Hofiz, muxolifatchi Dadaxon Hasan qo’shig’ida aytilganidek ular O’zbekiston mardikor bozoridagi kattalarning mardikoridir. [14,15].
Mardikor bozoridir.
Kecha qon edi bu xalq bugun zorga aylandi,
avval qul bo’lsa endi mardikorga aylandi.
Yurt kimga mudom qishdir kimgadir mudom bahor,
qachongacha bu millat kattalarga mardikor.
Qarovsiz qolganidan hazon bo’ldi g’urur or,
hatto shoirlari xam podsholarga mardikor
yohud xofizlari ham podsholarga mardikor.
Davron dil ozoridir, davron erk mazoridir,
O’ZBEKISTON degan yurt, mardikor bozoridir.
Abdujalil Boymatov
14-iyun, 2019-yil
1. Chorsu mojarosi: Tadbirkorlar Ortiqxo‘jaev 8 mlrd so‘m tovon pulini bermayotganini aytdi (VIDEO). 10.06.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/29991880.html ).
2. Toshkent timsoli bo‘lgan fontan Jahongir Ortiqxo‘jaev buyrug‘i bilan buzildi. Hokimlik buni “ta’mir” deb atadi. 11.06.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/29993840.html ).
3. Investor Toshkent hokimini o‘zini qurilish bozoridan siqib chiqarayotganlikda ayblamoqda. 28.03.2019. (https://www.ozodlik.org/a/29848158.html ).
4. Toshkentda yangi qirilgan turar-joy kompleksi Bosh vazirning og‘zaki buyrug‘i bilan buzib tashlangani aytilmoqda. 06.11.2018. (https://www.ozodlik.org/a/29586157.html ).
5. Себзорда уйлар шошилинч бузилмоқда, ўрнида Ҳиндистон элчихонаси қурилади (ВИДЕО). 30.09.2018. ( https://www.ozodlik.org/a/29517356.html ).
6. Aylanma eshiklar, ko‘rinmas qo‘llar: yangi O‘zbekistonda davlat va xususiy sektor qanday birlashmoqda? 31.05.2019. (https://www.ozodlik.org/a/29974973.html ).
7. Kristian Lasslet: Toshkent hokimi O‘zbekistonda eksklyuziv imtiyoz bilan ishlayotgan 67 ta shirkatga aloqador!(VIDEO). 01.06.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/29974983.html ).
8. Safar Bekjon Urganjiy. “Ислоҳат” лағмони. 01.06.2019. (https://www.youtube.com/watch?v=Cx2TGEiaR9A ).
9. Toshkent hokimiga qarashli kompaniya ishchilari o‘zlarining quldek ishlatilayotganini aytmoqda. 28.01.2019. (https://www.ozodlik.org/a/29736445.html ).
10. 2019. Index of Economic Freedom.
( https://www.heritage.org/index/ranking ).
11. Freedom in the World 2019.
( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).
12. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).
13.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018
( https://www.transparency.org/cpi2018 ).
14. Mardikor bozoridir. (https://ok.ru/shoirvash/topic/64070253390623 ).
15. Dadaxon Hasan-Mardikor bozoridir. 11.07.2017.(https://www.youtube.com/watch?v=Jzna5-QD6gc ).