Mening oxirgi 2 maqolam va videolarim siyosiy firibgarlikka bag’ishlangan edi. Men yana 3-marta siyosiy firibgarlik haqida maqola yozishni lozim topdim. Chunki, O’zbekistonda bo’layotgan voqealar siyosiy firibgarlikning mohiyatini yaqqol ochib beradi. Quyidagi 4 dalil buning aniq tiniq isbotidir.
1-dalil. Farg’onalik “ekologlar” “ekologik partiya”ga a’zo bo’lishga majburlanmoqda. [1].
Ozodlikdan iqtibos: “Farg‘ona viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasining ayrim xodimlari Ozodlikka “O‘zbekiston Ekologik partiyasi” ga a’zo bo‘lishga majburlanganliklarini xabar qildi.
Boshqarmaning ismi sir qolishi sharti bilan Ozodlikka gapirgan xodimi o‘zi va o‘nlab hamkasbi ishdan haydalish haqidagi po‘pisalar bilan “O‘zbekiston Ekologik partiyasi” a’zosiga aylantirilganini aytdi.
Ulardan partiyaga har oy 2200 so‘mlik a’zolik badalini to‘lashga roziligi haqida ham tilxat olingan.
“O‘zbekiston Ekologik partiyasi” Markaziy Kengashining Ozodlik gaplashgan mulozimi partiyaga a’zolarni jalb etish mutlaqo ixtiyoriy bo‘layotganini aytdi.
Farg‘ona viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasining Ozodlik suhbatlashgan xodimi “O‘zbekiston Ekologik partiyasi” a’zolarni qabul qilish partiya ustavi va mamlakat konstitutsiyasiga zid tarzda amalga oshirilayotganini aytdi.
“Ekologik harakat” negizida yaqinda “Ekologik partiya” tuzilgandi. 400 mingta a’zosi bo‘lmasa¸ partiya bo‘lmas ekan. Shunga bular boshlig‘imizni o‘rtaga qo‘yib bizni hammamizni, mutlaqo qonunchilikka zid tarzda a’zo qildirishayapti. A’zo bo‘lishdan bosh tortganlarni ro‘yxat qilib, rahbarning stoliga qo‘yishar ekan. Qo‘rqib hamma a’zo bo‘layapti”.
Farg‘ona viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasining yana bir xodimi ilgari boshqa partiyaga a’zo bo‘lib qo‘yganlar ham “O‘zbekiston Ekologik partiyasi”ga a’zo qildirilayotganini aytadi.
“Bizga har oy vznos to‘lash yoqmayapti. Hozircha bir oyda 2200 so‘m bo‘lib, yil sayin ortib borar ekan bu. Shunaqa plan qo‘yishgan, 100 foiz hamma shu partiyaning a’zosi bo‘lishi kerak ekan. Ilgari boshqa partiyaga a’zo bo‘lib qo‘yganlarni ham majburlashyapti. Hujjatlarni to‘ldirishga ham odamlarni olib kelishgan, anketalarni o‘zlari to‘ldirib, partiyaga qo‘shib qo‘yishyapti”.
Farg‘ona viloyati Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish boshqarmasining Ozodlik suhbatlashgan mulozimi idoraning aksar xodimi “O‘zbekiston Ekologik partiyasi” a’zoligiga qabul qilinganini tasdiqladi”. Iqtibos tugadi. [1].
2-dalil. Noqonuniy kesilgan 40 chinor. [2].
Ozodlikdan iqtibos: “Narpay. “Samarqand viloyati Narpay tumani Islom shoir dahasidan yozmoqdamiz. Dahamizda 40 tup chinor noqonuniy kesildi. Bilishimizcha, daraxtlarni noqoniniy kesganlarga jarima belgilangan. Ammo jarima undirilmadi. Xo’sh, zarar qachon qoplanadi? Pul-ku undiriladi, ammo kesilgan daraxtlarni o’rni nima bilan to’ldiriladi?.
( Bu xabar Ozodlikka 13 may kuni keldi)”. Iqtibos tugadi. [2].
3-dalil. Buxoro-”Bu yo’llarda mashina tugul piyodalar yurolmaydi”. [3].
Ozodlikdan iqtibos: “Qorako’l.”Buxoro viloyati Qorako’l tumani Qozon qishlog’ining asosiy avtomobil yo’li abgor ahvolda. Bu yo’llarda mashina tugul piyodalar ham yurolmaydi!”
( Bu xabar Ozodlikka 20 may kuni keldi)”. Iqtibos tugadi. [3].
4-dalil. Prezident kelishiga ekilgan gullarni sug‘orishga chiqarilgan uch hasharchi ayol, mashina urib, halok bo‘ldi. [4].
Ozodlikdan iqtibos: “Andijon viloyat, Asaka tumanining obodonlashtirish bo‘limiga yordam sifatida mahalladan yuborilgan, katta yo‘l chetidagi gullarni sug‘orayotgan uch nafar ayolni 16 may kuni ertalab Cobalt avtomobili bosib ketdi.
Ayollardan ikki nafari voqea joyida halok bo‘ldi, bir nafari esa kasalxonada vafot etdi.
Ayollar prezident o‘tishi ehtimoli bo‘lgan avtomobil yo‘li chetida ishlayotgan bo‘lgan. Shu kuni Andijon viloyatiga prezident Mirziyoev keldi.
Asaka tuman ichki ishlar bo‘limidan olingan ma’lumotga ko‘ra, avtomobil haydovchisi voqea joyidan qochib ketgan va qidiruv e’lon qilingan.
O‘zbekiston prezidenti 16 may kuni Andijon viloyatiga safar qildi.
Shu kuni erta tongdan Asaka tumanining obodonlashtirish bo‘limi ishchilari va mahalladan yuborilgan ayollar prezident o‘tish ehtimoli bo‘lgan yo‘llarni tozalashga, ekilgan gullarni sug‘orishga safarbar qilindi.
Asaka tumanining Dasturxonchi qishlog‘ida yashaydigan, ismi sir qolishini so‘ragan mahalla faollaridan birining aytishicha, ularning qishlog‘idan yuborilgan uch ayolni mashina bosib ketgan:
“Bizning mahalladan ham ayollar obodonlashtirish ishlariga jalb qilingan edi. Yo‘l chetidagi gullarga suv quyishga chiqarilgan. Bugun ertalab, Qadim qipchoq yo‘lida ayollarni mashina urib yuboribdi, degan xabarni eshitganimdan so‘ng voqea joyiga bordim. O‘sha yerdagi qizlardan biri bilan suhbatlashdim. Uning aytishicha, katta tezlikda kelgan Kobalt mashinasi Omadxon, Fazilatxon, Barchin opalarni urib yuboribdi. Omadxon bilan Fazilatxon o‘sha joyning o‘zida jon taslim qilibdi, Barchin opani esa yo‘lovchilardan biri mashinada kasalxonaga olib ketibdi. Hozirgina u opaning ham vafot etganini eshitdik. Kobalt haydovchisi voqea joyidan qochib ketgan”.
Asaka tuman obodonlashtirish bo‘limida ishlaydigan, ismi sir qolishini so‘ragan ishchilardan birining aytishicha, bu ayollar doimiy ishchi bo‘lmagan:
“Bu ayollar jamoatchilikdan kelgan ayollar, obodonlashtirish bo‘limining doimiy maosh olib ishlaydigan ishchilari emas. Ularni brigada qilib, sariq forma berib ishlatishadi”.
O‘zini Valijon deb tanishtirgan Asaka tuman obodonlashtirish bo‘limining boshlig‘i Ozodlik savollariga javob berishdan bosh tortib, aloqani uzib qo‘ydi”. Iqtibos tugadi”. [4].
Yuqorida keltirilgan 1-dalil, yani mamlakat vatandoshlarining O’zbekiston ekologik partiyasiga majburan a’zo qilinishi prezident Shavkat Mirziyoyev avtoritarizmining yana bir siyosiy firibgarligidir.
Soxta O’zbekiston ekologik partiyasi 2-dalilda keltirilganidek 40 chinorning noqonuniy kesilishini sezmaydi, bilmaydi. Bu partiya O’zbekiston ekologik harakati bo’lgan yillar ham ( 2008-2019 yil 8-yanvargacha) mamlakatda chinorlarga qiron keltirilganda ham, daraxtlarga qiron keltirish avjga chiqqan kunlarda ham, Orol ekologik fojeasi haqida ham hech narsani sezmagan, bilmagan, himoya qilmagan.
O’zbekistonda hamma narsa soxta, harakatlar ham, partiyalar ham, kasaba uyushmalari ham, fermerlar ham, xotin qizlar qo’mitasi ham, parlament ham, sud tizimi ham, fuqaroviy jamiyat ham.
O’zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi bo’yicha: [5].
13-modda.
O‘zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi, ularga ko‘ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi.
Demokratik huquq va erkinliklar Konstitutsiya va qonunlar bilan himoya qilinadi.
Afsuski, real hayotda mamlakatda prezident Shavkat Mirziyoyevning avtoritar rejimi hukmron.
Fuqaroviy erkinliklar chegaralangan, erkin, demokratik saylovlar yo’q.
O’zbekistondagi soxta fuqaroviy jamiyat 40 ta chinorning noqonuniy kesilishini, yo’llarning abgorligini, 3 ayolning majburiy mehnatga jalb qilinganligini ko’rmaydi. Soxta fuqaroviy jamiyat ko’zbo’yamachilik bilan mashg’ul.
Oqibati, O’zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari hurmat qilinmaydi. O’zbekistonda korruptsiya gullab yashnamoqda. Mamlakat iqtisodi o’ta qoloq.
Zero, siyosiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball ) darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va hattoki Afg’oniston (27 ball), Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqada. [6].
Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida.[7].
O’zbekistonda korruptsiya ko’rsatkichi (Corruption Perceptibility Index) 2018-yilda 22 ball bilan dunyoning 180 mamlakati qatorida 157-o’rinni egallagan bo’lsa, 2019 – yilda 23 ball bilan 158 – o’rinni egalladi. O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichi 1 ballga yaxshilangani bilan dunyoning boshqa mamlakatlarida korruptsiya ko’rsatkichi O’zbekistonga nisbatan ko’proq yaxshilangani uchun O’zbekiston 157 – o’rindan 158 – o’ringa tushib qolgan. [8].
Korruptsiya gullab yashnayotgan mamlakatga halol chet ellik tadbirkorlar investitsiya, sarmoya kiritmaydi. Mamlakat iqtisodi rivojlanmaydi.
Darhaqiqat, O’zbekistonning AJB YIMsi ($1,560) dunyoning o’rtacha AJB YIMsidan ($11,673) qariyb 7 baravardan ko’proq kam (7,48).
O’zbekistonning AJB SOPsi ($7,810) dunyoning o’rtacha AJB SOPsidan ($18,961) 2 baravardan ko’proq kam (2,43).
O’zbekistonning iqtisodiy ko’rsatkichlari dunyoning o’rtacha iqtisodiy ko’rsatkichlaridan 2 baravar kam bo’lsa, O’zbekistonning iqtisodini qoloq deyishimiz mumkin. Biroq O’zbekistonning AJB YIMsi dunyoning o’rtacha AJB YIMsidan 7 baravardan ko’proq, O’zbekistonning AJB SOPsi dunyoning o’rtacha AJB SOPsidan 2 baravardan ko’proq orqadaligini baralla o’ta iqtisodiy qoloq deyishga majbur bo’lamiz. [9,10].
2018-yilning dekabrida Xalqaro reyting agentliklari Fitch va Standard & Poor’slar O’zbekistonning AJB YIMsi $1,200ga tengligini aniqlashgan edi. Bu ko’rsatkich bo’yicha olganda O’zbekistonning iqtisodiy ahvoli yanada ayanchliligi ayonlashadi. [11,12].
AJB YIM 1,460 AQSH dollari bo’lgan O’zbekiston 10-20 yillar oldin juda qoloq bo’lgan Hindiston (AJB YIM 2,188), Nigeriya (2,244) va hattoki Bangladeshdan (1,882) ham orqada qolib ketdi.
O’zbekiston faqat 40 yildan beri urush bo’layotgan Afg’oniston (AJB YIM 577) va 5 yil fuqarolar urushi bo’lgan Tojikistondan ( AJB YIM 815) oldindaligi bilan faxrlana oladi. [10].
O’zbekiston mustaqil bo’lganiga 28 yil, qariyb 30 yil bo’lyabdi.
Hanuz mamlakatda inson huquqlari va erkinliklari hurmat qilinmaydi, jamiyat korruptsiya botqog’iga botgan, o’ta iqtisodiy qoloq, siyosiy firibgarliklarga, soxtagarchiliklarga to’la. Nahotki bunday abgor holat, O’zbekiston vatandoshlarining joniga tegmagan?!
Abdujalil Boymatov
1. Farg‘onalik ekologlar “Ekologik partiya”ga a’zo bo‘lishga majburlanmoqda. 21.05.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/29954891.html ).
2. CАМАРҚАНД – “Ноқонуний кесилган 40 туп чинорнинг зарарини ким қоплайди?”. 21.05.2019. ( https://www.ozodlik.org/a/sizdan-telegram-daraxt/29954179.html ).
3. БУХОРО – “Бу йўлларда машина тугул пиёдалар юролмайди!” . 20.05.2019.
( https://www.ozodlik.org/a/sizdan-telegram-yullar/29952160.html ).
4. Prezident kelishiga ekilgan gullarni sug‘orishga chiqarilgan uch hasharchi ayol, mashina urib, halok bo‘ldi. 16.05.2019. (https://www.ozodlik.org/a/29945794.html ).
5. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. (http://constitution.uz/oz/clause/index#section23 ).
6. Freedom in the World 2019.
( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).
7. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).
8.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018
( https://www.transparency.org/cpi2018 ).
9. International Monetary Fund. 2019.GDP per capita, current prices. U.S. dollars per capita(https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/OEMDC/ADVEC/WEOWORLD ).
10. Statistics Times.GDP Indicators 2019
( http://statisticstimes.com/economy/gdp-indicators-2019.php ).
11. Fitch Assigns Uzbekistan ‘BB-‘ IDRs; Outlook Stable
20 Dec 2018. ( https://www.fitchratings.com/site/pr/10057197 ).
12. Первый суверенный кредитный рейтинг от Fitch оказался благосклонен к Узбекистану. 21.12.2018. (https://fergana.agency/news/103789/ ).