AirVisual tashkiloti 2018 yil uchun dunyo mamlakatlarida havoning ifloslanishi bo’yicha hisobotni, ma’ruzani (report) ochiqladi. [1].
Bangladesh 97,10 ball bilan dunyoning havosi eng ifloslangan mamlakati.
1. Bangladesh, 97,10;
2. Pokiston, 74,27;
3. Hindiston, 72,54;
…
12. Xitoy, 41,17;
…
16. O’zbekiston, 34,30;
…
20. Qozog’iston, 29,80;
…
31. Turkiya, 21,90;
…
65. AQSH, 9,05;
…
71. Avstraliya, 6,82;
72. Finlyandiya, 6,57;
73. Islandiya, 5,05.
Dunyoda Jahon sog’liqni saqlash (WHO) tashkiloti havoning ifloslanish ko’rsatkichi 0 dan 10 ballgacha bo’lgan joyda yashashni tavsiya etadi.
Shu jihatdan olganda Islandiya, Finlyandiya, Avstraliya va AQSH mamlakatlari Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti tavsiyasiga javob beradi.
Bangladesh (97,10), Pokiston (74,27) va Hindiston (72,54) kabi mamlakatlarda yashash sog’liq uchun zararli (unhealthy).
O’zbekistonda yashash uchun sharoit esa mo’tadil (moderate).
Men O’zbekistonning 73 mamlakat qatorida sanab o’tilishi katta yutuq deb bilaman.
Toshkent shahri esa dunyodagi eng havosi ifloslangan shaharlar qatorida
34,3 ball bilan 311 o’rindan joy olgan. [2].
1. Gurugram, 135,8, Hindiston;
2.G’oziobod, 135,2, Hindiston;
3. Faisalobod, 130,4, Pokiston;
…
311. Toshkent, 34,3, O’zbekiston;
…
487. Qoramoy, 25,2, Xitoy;
…
546. Warshawa,24,2, Polsha;
…
611. Milan, 22,1, Italiya;
…
634. Istambul, 21,7, Turkiya;
…
712. Anqara, 19, Turkiya;
…
1993. Moskva,10,01, Rossiya;
…
2100. Saransk, 9,6, Rossiya;
…
2144. Chikago, 9,4, AQSH.
Yuqorida havosi eng ifloslangan shaharlar Gurugram (135,8), G’oziobod (135,2) kabi Hindiston shaharlarida va Pokistonning Faysalobod (130,4) shahrida yashash sog’liq uchun zararli (unhealthy).
Toshkent shahrida yashash uchun sharoit esa mo’tadil (moderate).
Rossiyaning Saransk (9,6) va AQSHning Chikago (9,4) shaharlarida yashash Jahon savdo tashkilotining tavsiyasiga mos keladi.
O’zbekistonda havoning juda yuqori ifloslanganligi juda tabiiy. O’zbekistonda inson huquqlari va erkinliklari hurmat qilinmaydi, har qadamda oyoq osti qilinadi.
1. O’zbekiston vatandoshi huquqi oyoq osti qilinsa o’z huquqini sud tizimi orqali himoya qila olmaydi. Mustaqil sud tizimi yo’q;
2. Hokimiyatni erkin, demokratik saylovlarda almashtira olmaydi. Erkin, demokratik saylovlarning o’zi yo’q;
3. Siyosiy raqobat yo’q. Chunki siyosiy kuchga ega muxolifat yo’q.
4. Erkin ommaviy axborot vositalari yo’q. Erkin internet yo’q, internet tezligi past.
O’zbekistonda vatandoshlar siyosiy erkinliklardan mahrum qilingan bo’lsa, ular qanday qilib o’zlarining iqtisodiy, ijtimoiy va ekologik huquqlarini himoya qila olishsin?!
Bunga yaqqol misol Orol ekologik fojeasi.O’zbekistonda chinorlarga qiron keltirildi,daraxtlarga qiron keltirilyabdi. Yaylovlar ham keskin o’t o’lansiz yerlarga aylanish havfi ostida. O’zbekiston vatandoshlari jim.
O’zbekistonning ekologik holatini yaxshilash o’ta mushkul. Chunki, O’zbekistonda fuqarolik jamiyati juda kuchsiz,yo’q hisobi. Iqtisodiy erkinliklar, siyosiy erkinliklar cheklangan jamiyatda fuqarolik jamiyati oyoqqa tura olmaydi, rivojlana olmaydi.
Marhum diktator Islom Karimov tuzgan O’zbekiston ekologik harakati esa, 2019 yildan boshlab prezident Shavkat Mirziyoyev qayta o’zgartirgan O’zbekiston ekologik partiyasi shu paytgacha chinorlar qirg’in qilinganda lom mim demagan edi. Endi daraxtlar qirg’in qilinmoqda, churq etmayabdi.
O’zbekiston ekologik partiyasi asosan 2 maqsadda tuzilgan:
1. Chet eldan kelayotgan yordamlarni, grantlarni, hukumat grantlarini o’zlashtirish uchun tuzilgan, aslo havoning ifloslanishini kamaytirish, ekologik vaziyatni yaxshilash uchun emas.
2. O’zbekistonda go’yoki demokratiya rivojlanayabdi, erkin,demokratik saylovlar o’tkaziladi degan soxta tasavvurni O’zbekiston va dunyo jamoatchiligida shakllantirish.
Biroq, dunyo jamoatchiligi O’zbekistonning qanday mamlakat ekanligini, O’zbekistonda siyosiy,iqtisodiy erkinliklar chegaralanganligini, jamiyat korruptsiya botqog’iga botganligini yaxshi biladi.
Zero, O’zbekistonning iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi 152-o’rinda bo’lgan paytda 51.5 ballga teng edi, 2019-yilda esa 140-o’rindalagida 53.3 ballga teng.[3].
Dunyo mamlakatlari orasida 12 pog’onaga ko’tarilgan bo’lsada iqtisodiy erkinlik ko’rsatkichi atigi 1.8 ballga yaxshilangan bo’lib hamon iqtisodi ko’proq erkin bo’lmagan (Mostly Unfree) mamlakatlar qatorida.
Siyosiy erkinlik ko’rsatkichi bo’yicha O’zbekiston 9 ball bilan Tojikiston ( 9 ball ) darajasiga erishgan va albatta Shimoliy Koreadan ( 3 ball ), Turkmanistondan ( 2 ball ) ancha uzoqlashgan. Biroq, dunyoning eng erkin mamlakatlari Finlandiya ( 100 ball ), Norvegiya ( 100 ball ), Shvetsiyalardan ( 100 ball ) juda keyinda va hattoki Afg’oniston (27 ball), Erondan (18 ball) ham siyosiy erkinliklar bo’yicha orqada. [4].
Umuman olganda O’zbekiston yomonlarning eng yomonlari bo’lgan 13 mamlakat qatorida.[5].
O’zbekistonda korruptsiya ko’rsatkichi (Corruption Perceptibility Index) 2018-yilda 22 ball bilan dunyoning 180 mamlakati qatorida 157-o’rinni egallagan bo’lsa, 2019 – yilda 23 ball bilan 158 – o’rinni egalladi. O’zbekistonning korruptsiya ko’rsatkichi 1 ballga yaxshilangani bilan dunyoning boshqa mamlakatlarida korruptsiya ko’rsatkichi O’zbekistonga nisbatan ko’proq yaxshilangani uchun O’zbekiston 157 – o’rindan 158 – o’ringa tushib qolganligini eslatib qo’ymoqchiman. [6].
Abdujalil Boymatov
15-mart, 2019-yil
1. World most polluted countries 2018 (PM2.5). 14.03.2019. ( https://www.airvisual.com/world-most-polluted-countries ).
2. World most polluted cities 2018 (PM2.5). 14.03.2019. (https://www.airvisual.com/world-most-polluted-cities ).
3. 2019. Index of Economic Freedom.
( https://www.heritage.org/index/ranking ).
4. Freedom in the World 2019.
( https://freedomhouse.org/report/countries-world-freedom-2019).
5. Worst of the worst. 2019. ( https://freedomhouse.org/report/freedom-world/freedom-world-2019/democracy-in-retreat ).
6.Transparency International. Corruption Perceptions Index 2018
( https://www.transparency.org/cpi2018 ).